اخلاق کسب و کار در محیط کسب و کار ایران

چرا اخلاق حرفه ای در محیط کسب و کار کشور کمرنگ شده است و چرا تکرار رفتارهای غیر اخلاقی زیاد شده است و چرا جایگاه کشور در  زمینه فرهنگ اقتصادی و فرهنگ کار جایگاه شایسته ای مطابق آموزه های اسلامی ایرانی نیست ؟

در میان بسیاری از کارشناسان و عموم مردم تعریف حداقلی از مفهوم اخلاق کسب و کار وجود دارد و همین که شرکت یا یک سازمان دروغ نگوید و اختلاس نکند و از رشوه استفاده نکند آن سازمان به اخلاق پایبند بوده است این در حالی است که در دنیا و ادبیات اخلاق کسب و کار  مفهوم و گستره اخلاق کسب و کار بسیار متفاوت و گسترده تر است.  حاکمیت رفتار اخلاقی در هیات مدیره ، رعایت اصول اخلاقی در برابر کارکنان ، در برابر رعایت حقوق محیط ریست ، در برابر  رسانه ها و ذی نفعان بیرونی شرکت ، در برابر زنجیره تامین و پیمانکاران ، در برابر مشتریان و مصرف کنندگان و در برابر نوع سرمایه گذاری شرکت و نوع ارتباط و لابی با دولت  و موارد بسیاری دیگر  گستره مفهومی اخلاق کسب و کار را شکل می دهد.

از سوی دیگر رتبه ایران در شاخصهای مرتبط با بحث اخلاق کسب و کار به شرح جدول زیر است و در مقایسه با یک سال گذشته در تمامی شاخصهای ذیل وضعیت ایران بدتر شده است و نشان دهنده این است که جایگاه مطلوبی از این نظر نداریم .

 

13-2012	شاخصهای محیط کسب و کار
152	محیط کسب و کار
105	شایستگی اعضای هیات مدیره شرکتها
66	رعایت اخلاق کسب و کار
62	پرداخت های غیر قانونی و ارتشا
114	رعایت محیط زیست
144	شاخص ادارک فساد
91	شاخص نیکوکاری
127	حکمرانی خوب
82	رقابت پذیری جهانی GCI
163	شاخص رقابت پذیری پایدار SCI

شهروندی شرکتی؛ نگرشی دیگر به مسوولیت اجتماعی سازمان‌ها

به تازگی اصطلاح شهروندی شرکتی(corporate citizenship) در میان اصحاب کسب‌وکار و دانشگاهیان برای بحث درباره عملکرد اجتماعی شرکتی رواج یافته است. شهروندی شرکتی یک اصطلاح جامع است که مفاهیم مسوولیت اجتماعی شرکتی و پاسخگویی و عملکرد را دربر می‌گیرد.
اگر سازمان‌ها را «شهروندان» کشوری بدانیم که در آن مستقر هستند، شهروندی شرکتی به این معنا است که این سازمان‌ها مسوولیت‌های خاصی دارند که باید آنها را به انجام برسانند تا به عنوان شهروندانی خوب مورد پذیرش جامعه قرار گیرند. به گفته برخی از صاحبنظران، «شهروندی شرکتی یک مفهوم جدید نیست؛ بلکه مفهومی است که زمان آن فرارسیده است». امروزه در محیط کسب‌وکار جهانی بنگاه‌های چند ملیتی شهروندانی از جامعه جهانی هستند. 

دیدگاه‌های گسترده
شهروندی شرکتی از دیدگاه برخی از صاحب‌نظران یک اصطلاح گسترده است که بر همه مفاهیم مربوط به مسوولیت، پاسخگویی و عملکرد اجتماعی شرکتی دلالت دارد. شهروندی سازمانی به گفته برخی دیگر «خدمت‌دهنده خوبی به ذی‌نفعان مختلف است.» فومبران نیز یک مفهوم گسترده برای شهروندی سازمانی تعریف می‌کند و بیان می‌دارد که این مفهوم بر یک دیدگاه سه بخشی دلالت دارد که دربرگیرنده موارد ذیل است: 1- بازتابی از اصول و ارزش‌های اخلاقی مشترک 2- محلی برای یکپارچه کردن افراد با جوامعی که با آن کار می‌کنند و 3- شکلی از منفعت شخصی روشنفکری که ادعاهای تمامی ذی‌نفعان را به توازن می‌کشاند و برای سازمان یک ارزش درازمدت ایجاد می‌کند. این تعریف گسترده از شهروندی شرکتی شامل تعهد به رفتار اخلاقی در کسب‌وکار و توازن بین نیازهای ذی‌نفعان و در عین حال حفاظت از محیط است. 

خلق ارزش مشترک (share Value)

منظور از خلق ارزش مشترک چیست؟ آیا میان ارزشی که شرکت­ها تولید می­کنند و سلامت جامعه اطراف آن­ها ارتباط وجود دارد؟ آیا شرکت­ها تنها موظف به تولید ارزش اقتصادی هستند؟ آیا شرکت­ها باید در تولید ارزش­های اجتماعی هم مشارکت کنند؟ منظور از رقابت پذیری در خلق ارزش مشترک چیست؟ تفاوت میان خلق ارزش مشترک و مسئولیت اجتماعی شرکت­ها چیست؟ آیا تا به حال هیچ شرکتی در ایران به خلق ارزش مشترک اندیشیده است؟ آیا خلق ارزش مشترک در بستر ایران لازم است؟ آیا بنگاه­های اقتصادی ایرانی می­توانند با خلق ارزش مشترک باری از دوش جامعه بردارند؟

 

نسله اولین شرکتی بود که فرایندهای خلق ارزش مشترک را در کار خود پیاده سازی کرد. نستله فرایند تهیه قهوه خود را بازسازی کرد و با کشاورزان کوچک فقیری همکاری کرد که گرفتار چرخه بهره‌وری پایین، کیفیت ضعیف و تنزل زیست‌محیطی شده بودند. نستله درباره روش‌های کشاورزی نیز توصیه ارائه داد: به کشاورزان کمک کرد ذخیره گیاهی، کود و آفت‌کش را تضمین کنند و شروع به پرداخت بهتر بابت دانه‌های باکیفیت‌تر کرد. محصول و کیفیت بیش‌تر باعث افزایش درآمد کشاورزان شد. اثرات زیست ‌محیطی کاهش یافت و این باعث تضمین عرضه قهوه خوب توسط نستله شد.

شرکت نستله خلق ارزش مشترک خود را روی سه حوزه اصلی متمرکز کرده است: تغذیه، آب و توسعه روستایی. این سه حوزه هم کاملا با کسب و کار نستله مرتبط هستند و هم برای زنجیره ارزش آن بسیار مهم هستند. نستله در واقع ارزش مردمی که برایش کار می کنند و همینطور همکاری با سازمان های دیگر را می فهمد و از طریق بها دادن به اینها برای خود فرصت رشد و توسعه فراهم می کند و همزمان به حال چالش های اجتماعی می پردازد.

ترکیب اعضای هیئت مدیره یک استارتاپ را چگونه انتخاب کنید؟

از لحاظ فنی، هیئت مدیره‌ی شرکت‌ها توسط سهام‌داران انتخاب می‌شوند. پس پیش از آن‌که یک استارتاپ از بیرون جذب سرمایه بکند (چه از طریق فروش سهام عمومی چه از طریق سرمایه‌گذاران مخاطره‌پذیر)، هیئت مدیره‌ی آن توسط خود بنیان‌گذاران آن استارتاپ انتخاب می‌شود. هیئت مدیره‌ای بعضاً صوری که معمولاً خود بنیان‌گذاران نیز عضوی از آن خواهند بود.

وقتی یک استارتاپ، سرمایه‌ی بذر اولیه‌ی خود را به‌دست آورد، چه از طریق سرمایه‌گذار فرشته و یا مخاطره‌پذیر، اسناد آماده‌شده برای سرمایه‌گذاری شامل سند توافق سهام‌داران است که توسط همه‌ی امضا می‌شود. در بین سایر مواردی که در این سند قید شده، قسمتی نیز به تصمیم‌گیری بر سر اینکه چه کسی اعضای هیئت مدیره را انتخاب می‌کند تعلق خواهد داشت.

در یک استارتاپ کوچک با سرمایه بذر اولیه کم، هیئت مدیره ممکن است از سه نفر تشکیل شود؛ یک نفر (معمولاً مدیرعامل یا مدیر اجرایی) توسط بنیان‌گذاران، یک نفر توسط سرمایه‌گذاران و یک مدیر "خارجی" یا مستقل که هر دو طرف روی او توافق دارند انتخاب می‌شوند.

در یک استارتاپ بزرگ‌تر، بعد از سرمایه‌گذاری‌های سری‌ A یا B، هیئت مدیره ممکن است تا پنج نفر گسترش یابد. در این حالت که قاعدتاً کسب و کار از رونق خوبی برخوردار است، هیئت مدیره متشکل از دو مدیر منتخب سهام‌داران مشترک (بنیانگذاران)، دو نفر منتخب سرمایه‌گذاران (معمولاً یک نفر از هر کدا از دو سرمایه‌گذار مخاطره‌پذیر) و یک مدیر مستقل مورد توافق همه خواهد بود.

(در سیستم معمول استارتاپ‌های سیلیکن‌ولی، به اولین سری از سرمایه‌گذاری‌های عمده بر روی استارتاپ‌ها سری A می‌گویند که رقمی بین ۲ تا ۱۰ میلیون دلار در ازای ۱۰ تا ۳۰ درصد سهام استارتاپ است. این ارقام در کشورهای دیگر و موقعیت‌های مختلف متفاوت خواهد بود. هر چه استارتاپ در مرحله توسعه‌ی بالاتر و سوددهی بیشتری باشد سری‌های بعدی جذب سرمایه، سری B و C و ...، با ارقام بیشتری شکل می‌گیرد.)

اگر در این مرحله مدیرعامل یا مدیر اجرایی شرکت از میان بنیان‌گذاران نباشد، در این ترکیب ۵ نفره هیئت مدیره، یک صندلی به شخصیت حقوقی مدیرعامل و از بین بنیان‌گذاران تنها یک نفر عضو هیئت مدیره خواهند شد. در همین ترکیب ۵ نفره، اگر فقط یک سرمایه‌گذار عمده وجود داشته باشد، صندلی خالی سرمایه‌گذار دیگر به یکی از متخصصین صنعت داده می‌شود.

اما معمولاً صندلی‌های مشترک به بنیان‌گذاران استارتاپ، سرمایه‌گذاران (در صورت سرمایه‌گذاری فرشته، به سرمایه‌گذار فرشته‌ی اصلی، و در صورت سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر، به سرمایه‌گذار مخاطره‌پذیر و/یا همکارش) و صندلی‌(های) مستقل توسط یک متخصص باتجربه و آگاه و مورد توافق طرفین، پر خواهند شد