شهروندی شرکتی؛ نگرشی دیگر به مسوولیت اجتماعی سازمان‌ها

به تازگی اصطلاح شهروندی شرکتی(corporate citizenship) در میان اصحاب کسب‌وکار و دانشگاهیان برای بحث درباره عملکرد اجتماعی شرکتی رواج یافته است. شهروندی شرکتی یک اصطلاح جامع است که مفاهیم مسوولیت اجتماعی شرکتی و پاسخگویی و عملکرد را دربر می‌گیرد.
اگر سازمان‌ها را «شهروندان» کشوری بدانیم که در آن مستقر هستند، شهروندی شرکتی به این معنا است که این سازمان‌ها مسوولیت‌های خاصی دارند که باید آنها را به انجام برسانند تا به عنوان شهروندانی خوب مورد پذیرش جامعه قرار گیرند. به گفته برخی از صاحبنظران، «شهروندی شرکتی یک مفهوم جدید نیست؛ بلکه مفهومی است که زمان آن فرارسیده است». امروزه در محیط کسب‌وکار جهانی بنگاه‌های چند ملیتی شهروندانی از جامعه جهانی هستند. 

دیدگاه‌های گسترده
شهروندی شرکتی از دیدگاه برخی از صاحب‌نظران یک اصطلاح گسترده است که بر همه مفاهیم مربوط به مسوولیت، پاسخگویی و عملکرد اجتماعی شرکتی دلالت دارد. شهروندی سازمانی به گفته برخی دیگر «خدمت‌دهنده خوبی به ذی‌نفعان مختلف است.» فومبران نیز یک مفهوم گسترده برای شهروندی سازمانی تعریف می‌کند و بیان می‌دارد که این مفهوم بر یک دیدگاه سه بخشی دلالت دارد که دربرگیرنده موارد ذیل است: 1- بازتابی از اصول و ارزش‌های اخلاقی مشترک 2- محلی برای یکپارچه کردن افراد با جوامعی که با آن کار می‌کنند و 3- شکلی از منفعت شخصی روشنفکری که ادعاهای تمامی ذی‌نفعان را به توازن می‌کشاند و برای سازمان یک ارزش درازمدت ایجاد می‌کند. این تعریف گسترده از شهروندی شرکتی شامل تعهد به رفتار اخلاقی در کسب‌وکار و توازن بین نیازهای ذی‌نفعان و در عین حال حفاظت از محیط است. 

خلق ارزش مشترک (share Value)

منظور از خلق ارزش مشترک چیست؟ آیا میان ارزشی که شرکت­ها تولید می­کنند و سلامت جامعه اطراف آن­ها ارتباط وجود دارد؟ آیا شرکت­ها تنها موظف به تولید ارزش اقتصادی هستند؟ آیا شرکت­ها باید در تولید ارزش­های اجتماعی هم مشارکت کنند؟ منظور از رقابت پذیری در خلق ارزش مشترک چیست؟ تفاوت میان خلق ارزش مشترک و مسئولیت اجتماعی شرکت­ها چیست؟ آیا تا به حال هیچ شرکتی در ایران به خلق ارزش مشترک اندیشیده است؟ آیا خلق ارزش مشترک در بستر ایران لازم است؟ آیا بنگاه­های اقتصادی ایرانی می­توانند با خلق ارزش مشترک باری از دوش جامعه بردارند؟

 

نسله اولین شرکتی بود که فرایندهای خلق ارزش مشترک را در کار خود پیاده سازی کرد. نستله فرایند تهیه قهوه خود را بازسازی کرد و با کشاورزان کوچک فقیری همکاری کرد که گرفتار چرخه بهره‌وری پایین، کیفیت ضعیف و تنزل زیست‌محیطی شده بودند. نستله درباره روش‌های کشاورزی نیز توصیه ارائه داد: به کشاورزان کمک کرد ذخیره گیاهی، کود و آفت‌کش را تضمین کنند و شروع به پرداخت بهتر بابت دانه‌های باکیفیت‌تر کرد. محصول و کیفیت بیش‌تر باعث افزایش درآمد کشاورزان شد. اثرات زیست ‌محیطی کاهش یافت و این باعث تضمین عرضه قهوه خوب توسط نستله شد.

شرکت نستله خلق ارزش مشترک خود را روی سه حوزه اصلی متمرکز کرده است: تغذیه، آب و توسعه روستایی. این سه حوزه هم کاملا با کسب و کار نستله مرتبط هستند و هم برای زنجیره ارزش آن بسیار مهم هستند. نستله در واقع ارزش مردمی که برایش کار می کنند و همینطور همکاری با سازمان های دیگر را می فهمد و از طریق بها دادن به اینها برای خود فرصت رشد و توسعه فراهم می کند و همزمان به حال چالش های اجتماعی می پردازد.

مسوولیت اجتماعی شرکت HP و نوآوری های اجتماعی

کمتر کسی است که شرکت هیولت پاکارد یا بهتر است بگوییم اچ پی (HP)، که یک شرکت چندملیتی فعال در عرصه فناوری اطلاعات واقع در کالیفرنیا آمریکاست را نشناسد. سخت افزارها، نرم افزارها و خدمات این شرکت برای مصرف کنندگان و شرکت های بزرگ و کوچک در صنایع مختلف کاملا شناخته شده است. اما شهرت این شرکت به محصولات و خدمات بی نظیر تجاری اش ختم نمی شود، بلکه این شرکت نشان داده است در زمینه حاکمیت خوب، توجه به مسائل زیست محیطی و مسائل اجتماعی نیز خود را مسئول می داند و سعی دارد همان اشتیاق، انرژی و فرهنگ نوآوری که در محصولات این شرکت تجربه می کنیم را در جهت نفع جامعه نیز به کار گیرد و با تکیه بر فناوری و دانش راهی برای مقابله با چالش های بزرگ اجتماعی امروز بیابد. شرکت اچ پی در این زمینه با سایر کسب و کارها، دولت ها، سازمان های غیردولتی، کارآفرینان اجتماعی و دانشگاهیان برای طرح راه حل های پایدار همکاری نزدیک دارد.

این شرکت مفهوم شهروندی جهانی را در بطن ارزش ها و استراتژی کسب  کار خود وارد ساخته و در راستای مسئولیت اجتماعی خود از دانش و فناوری برای اثرگذاری در چهار حوزه آموزش، کارآفرینی، سلامت و خدمات اجتماعی بهره می گیرد.

آموزش

تعلیم و آموزش در عرصه های مختلف علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات برای حل برخی از اساسی ترین مشکلات جهان امروز ضروری است. شرکت اچ پی تلاش دارد با حمایت از تعلیم و آموزش، در تمام سطوح، دانش آموزان و دانشجویان را به استفاده از قوه ابتکار و نبوغ خود برای حل مسائل و مشکلات حاد اجتماعی سوق دهد. طرح تسهیل بخشی اچ پی (HP Catalyst Initiative) شبکه ای جهانی از اساتید، معلمان و مدرسانی است که به دنبال رویکرد جدیدی در تعلیم و آموزش هستند. بنابر تخمین سازمان های عضو، تا پایان سال 2012 بیش از 250 هزار دانش آموزش و دانشجو در سراسر جهان از طرح مذکور سود جسته اند.

کارآفرینی

کارآفرینان موتور محرک نوآوری هستند، ایجاد شغل کرده، فرصت های اقتصادی را تقویت کرده و در نهایت به شکوفایی جوامع محلی کمک می کنند. شرکت اچ پی یک برنامه تعلیم و آموزش جهانی با نام طرح یادگیری اچ پی برای کارآفرینان (HP Learning Initiative for Entrepreneurs) را برای کمک به دانشجویان، کارآفرینان علاقه مند و صاحبان کسب و کارهای کوچک راه اندازی کرده است تا با یادگیری مهارت های لازم در زمینه فناوری اطلاعات و کسب و کار موفقیت خود را تضمین کنند. این طرح از سال 2007 تاکنون تعلیم و آموزش، دسترسی به فناوری و فعالیت های آنلاین را برای 2/1 میلیون نفر در سراسر جهان فراهم ساخته است.

چگونه مسوولیت سازمانی شرکت نایک را نجات داد؟

متن زیر برگرفته از مصاحبه‌ای با جیل کانوی (Jill Ker Conway) است که درباره تجارب خود در نایک و نقش ایجاد کمیته مسوولیت سازمانی در سطح هیات‌مدیره سخن می‌گوید.

تاکنون مطالب زیادی درباره تلاش‌های گسترده نایک در حوزه مسوولیت سازمانی نوشته شده و اینکه چگونه این شرکت که به گفته مدیر آن در سال 1998، نام آن مترادف بود با «دستمزد بردگی، اضافه‌کاری اجباری و سوءاستفاده از نیروی کار»، تبدیل شد به یکی از پیشگامان در مسائل اجتماعی و زیست‌محیطی.
کانوی، مدیر سابق کالج اسمیت بود و در سال 1987 به‌دلیل تخصص او درمورد مسائل مربوط به زنان و درک وی از دیدگاه دانشجویان در نایک استخدام شد. او با بررسی وضعیت نیروی کار در شرکت نایک در گفت‌وگویی با مدیر آن بیان کرد که انتظار وقوع مسائل جدی در این زمینه وجود دارد و اجازه گرفت که به دیدار و بررسی کارخانه‌های طرف قرارداد نایک در آسیای شرقی بپردازد که مسوول ساخت محصولات مورد نیاز نایک بودند. این بررسی‌ها و تجارب قبلی کانوی باعث شد زمان حضور فعالان حقوق کارگران در جلسه سالانه سهامداران نایک و اعتراض گسترده آنها به شرایط بد کار در کارخانه‌های طرف قرارداد، کانوی بتواند مدیریت شرایط را در دست گیرد و با ترسیم یک برنامه بلندمدت و پیشنهاد ایجاد کمیته مسوولیت سازمانی به حل مشکل بپردازد.
با توجه به نگرانی روزافزون درباره کسب‌و‌کار و پایداری آن، مدیران باید بپرسند که آیا نظارت و پرداخت هیات‌مدیره به این موضوع مناسب است یا نه؟ 
بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد که کمتر از 10 درصد شرکت‌های سهامی عام در ایالات متحده کمیته‌ای دارند که به مسوولیت و پایداری شرکت اختصاص یافته باشد. تجربه نایک نشان می‌دهد که وجود چنین کمیته‌ای می‌تواند بسیار مفید باشد به‌خصوص در پنج مورد که در زیر به آنها اشاره می‌شود.