چگونه مسوولیت سازمانی شرکت نایک را نجات داد؟

متن زیر برگرفته از مصاحبه‌ای با جیل کانوی (Jill Ker Conway) است که درباره تجارب خود در نایک و نقش ایجاد کمیته مسوولیت سازمانی در سطح هیات‌مدیره سخن می‌گوید.

تاکنون مطالب زیادی درباره تلاش‌های گسترده نایک در حوزه مسوولیت سازمانی نوشته شده و اینکه چگونه این شرکت که به گفته مدیر آن در سال 1998، نام آن مترادف بود با «دستمزد بردگی، اضافه‌کاری اجباری و سوءاستفاده از نیروی کار»، تبدیل شد به یکی از پیشگامان در مسائل اجتماعی و زیست‌محیطی.
کانوی، مدیر سابق کالج اسمیت بود و در سال 1987 به‌دلیل تخصص او درمورد مسائل مربوط به زنان و درک وی از دیدگاه دانشجویان در نایک استخدام شد. او با بررسی وضعیت نیروی کار در شرکت نایک در گفت‌وگویی با مدیر آن بیان کرد که انتظار وقوع مسائل جدی در این زمینه وجود دارد و اجازه گرفت که به دیدار و بررسی کارخانه‌های طرف قرارداد نایک در آسیای شرقی بپردازد که مسوول ساخت محصولات مورد نیاز نایک بودند. این بررسی‌ها و تجارب قبلی کانوی باعث شد زمان حضور فعالان حقوق کارگران در جلسه سالانه سهامداران نایک و اعتراض گسترده آنها به شرایط بد کار در کارخانه‌های طرف قرارداد، کانوی بتواند مدیریت شرایط را در دست گیرد و با ترسیم یک برنامه بلندمدت و پیشنهاد ایجاد کمیته مسوولیت سازمانی به حل مشکل بپردازد.
با توجه به نگرانی روزافزون درباره کسب‌و‌کار و پایداری آن، مدیران باید بپرسند که آیا نظارت و پرداخت هیات‌مدیره به این موضوع مناسب است یا نه؟ 
بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد که کمتر از 10 درصد شرکت‌های سهامی عام در ایالات متحده کمیته‌ای دارند که به مسوولیت و پایداری شرکت اختصاص یافته باشد. تجربه نایک نشان می‌دهد که وجود چنین کمیته‌ای می‌تواند بسیار مفید باشد به‌خصوص در پنج مورد که در زیر به آنها اشاره می‌شود.

 منبعی از دانش و تخصص
مدیران رده بالا برای بخش‌های زیردست خود به‌دنبال مدیرانی با تخصص و روابط خوب هستند و به‌ندرت به مسائل مربوط به توسعه پایدار و مسوولیت‌پذیری توجه دارند.
هنگامی‌که در دهه 1990 اعتراضات بر شیوه کار در شرکت‌های خارج از کشور و مورد قرار داد شرکت‌های داخلی در محیط‌های دانشگاهی ایالات متحده آغاز شد، نایک خوش شانس بود که کانوی را داشت، شخصی با دانش گسترده درمورد محیط آکادمیک و تخصص در حوزه اثرات اجتماعی ناشی از صنعتی شدن جوامع. البته این کاملا شانسی نبود. استخدام وی بخشی از تلاش Knight (مدیر شرکت نایک) برای ورود تفکر و تجربه تازه به اتاق هیات‌مدیره بود، زمانی‌که نایک درتلاش برای بازگشت به دوران درخشان پیشرفت خود در دهه اول تاسیس بود. درواقع به‌جز یک نفر از اعضای هیات‌مدیره که متخصص در نوآوری و خلاقیت بود بقیه عمدتا شامل دوستان و خانواده گروه موسس نایک بودند.
حضور کانوی در هیات‌مدیره باعث شد نایک همزمان به تنوع جغرافیایی، جنسیتی، سابقه‌کار، شبکه‌های ارتباطی و دانش روز دست‌یابد. بنابراین زمانی‌که فعالان حقوق کارگری در نشست سهامداران سال 1996 حاضر شدند، کانوی متوجه شد نایک با اوضاع پیچیده‌ای روبه‌رو شده و این اعتراضات شدت خواهد یافت و بهبود شرایط شرکت زمان می‌برد.
کانوی در قرن نوزدهم نقشی بنیادی در ورود زنان به نیروی کار غیررایگان در انگلستان و ایالات متحده داشت. دانش او درمورد تاثیر صنعتی شدن بر زندگی زنان و دختران باعث شد بتواند در بازدیدهای خود از کارخانه‌های تحت قرارداد نایک، بازدید‌کننده‌ای با آگاهی و نکته‌بینی بالا باشد. پس از اینکه نایک در سال 1998 ماریا ایتل را به‌عنوان معاون اول مسوولیت‌ سازمانی خود استخدام کرد، کانوی و ایتل با همکاری بنیاد بین‌المللی جوانان به ایجاد گروهی برای مطالعه نیروی کار زن در کارخانه‌ها که عمدتا از جوانان تشکیل می‌شدند، پرداخت. این گروه به مصاحبه با 67000 کارگر به زبان مادری خود و در خارج از محل کار پرداختند تا بتوانند آزادانه سخن بگویند. بدون توانایی کانوی در ایجاد یک شبکه جهانی از تشکیلات زنان و تجارب او به‌عنوان هیات علمی دانشگاه، دسترسی به این جوامع برای نایک بسیار دشوار بود.
در سال 2001، کانوی پیشنهاد ایجاد کمیته مسوولیت‌ سازمانی در سطح هیات‌مدیره را مطرح کرد. او می‌خواست هیات‌مدیره نه فقط در مسائلی که شهرت نایک میان مصرف‌کنندگان اصلی را تهدید می‌کند بلکه در طیف وسیعی از موضوعات دیگری که تا آن زمان مطرح نبوده درگیر باشند که مهم‌ترین آنها مسائل محیطی و بهداشت و سلامت بود. Knight این ایده را تایید کرد و از کانوی خواست تا مسوولیت این کمیته را بر عهده گیرد. او پذیرفت با این شرط که Knight در تمام جلسات کمیته حضور داشته باشد، این شرط برای اطمینان از این بود که این کمیته به حاشیه رانده نشود. در این صورت افراد از حضور در این کمیته استقبال می‌کردند چون آنها را مستقیما در مقابل مدیر شرکت قرار می‌داد.
برنامه‌ریزی مسوولیت‌های اصلی شرکت و تشخیص موضوعات کلیدی که سازمان با احتمال زیاد با آنها مواجه می‌شود می‌تواند زمینه‌های دانش و تجربه‌ای را آشکار سازد که ارزش ارائه در کمیته را داشته باشد. اعضای کمیته باید درک درستی از انتظارات ذی‌نفعان و استانداردهای حاکم بر شرکت داشته باشند و در عین حال ذهن خود را نسبت به دریافت ایده‌های جدید و نوآوری باز نگه دارند.

 همفکری و انتقاد سازنده
دامنه مسائل مربوط به مسوولیت سازمانی که نایک یا هر شرکت دیگر ممکن است با آن مواجه شود گسترده و پیچیده است. با پرسیدن سوالات روشنگرانه، ارائه پیشنهادها و چشم‌اندازها یا پیشنهاد روندهای جایگزین، کمیته می‌تواند تفکر رده‌های مدیریتی را به چالش کشیده و غنی سازد.
در سال 2009 کمیته با وضعیتی بحرانی مواجه شد، قضیه این بود که دو پیمانکار طرف قرارداد شرکت در هندوراس، هزارو‌هشتصد کارگر را بدون اطلاع قبلی و بدون پرداخت دستمزد قانونی آنها که جمعا بالغ بر دو میلیون دلار بود اخراج کردند. نایک به‌لحاظ قانونی وظیفه نداشت این خسارت را جبران کند و علنا اعلام کردند که مسوولیتی در این باره ندارد اما اعتراضات در دانشگاه‌ها و گروه‌های دانشجویی در سراسر ایالات متحده علیه این شرکت آغاز شد مبنی بر اینکه نایک باید در برابر تعهدات پیمانکاران خود نیز جوابگو باشد.
کمیته برای حل این مشکل به‌دنبال راه‌حل‌هایی بود که از طرفی با کمک به کارگران اخراج شده اعتراضات را فرونشاند و از طرف دیگر نمی‌خواست این تصور میان پیمانکاران ایجاد شود که هرگاه آنها به تعهدات‌شان عمل نکنند نایک آن‌را جبران می‌سازد. بعد از جلسات همفکری در کمیته، تیم مدیریت تصمیم گرفت موضع‌گیری نایک را نسبت به شرایط پیش‌آمده تغییر دهد. نتیجه ایجاد یک ساختار نوآورانه بود که با اعمال آن دولت هندوراس غرامت قانونی کارگران اخراج‌شده را پرداخت کند و نایک نیز صندوقی با موجودی 5/1 میلیارد دلار برای حمایت از کارگران در حوزه سلامت و بهداشت و آموزش‌های حرفه‌ای تاسیس کند.
ارزش کمیته به‌عنوان یک منتقد سازنده در شرکت به همان اندازه که متکی بر دانش و تجربه اعضای آن است به نگرش متمایز آن نیز وابسته است. از هر پنج عضو کمیته چهارتای آنها مدیران مستقل هستند، به این معنی که دیدگاه شخص ثالث را با وفاداری، مراقبت و حفظ اطلاعات محرمانه که لازمه امانتداری شغلی است ترکیب کرده‌اند. مثل اینکه بیگانه و خودی همزمان در یک گروه جمع شده باشند تا به‌عنوان منتقدان سازنده که هر تیم مدیریتی خوبی به آن نیاز دارد عمل کنند، به‌ویژه هنگام درگیری با مشکلاتی که منافع عمومی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

 محرکی برای نوآوری
یکی از نقش‌های کمیته مسوولیت سازمانی نایک تشویق به نوآوری و حمایت از آن است. به‌ویژه نوآوری‌هایی که نه فقط منجر به رشد در کیفیت‌های مورد اندازه‌گیری می‌شود بلکه به ایجاد یک مدل کسب‌و‌کار با بنیاد پایدارتر می‌پردازد. برای نایک منظور از این مدل، ساختاری است که بتواند در مواجهه با تغییرات کلان زیست‌محیطی از جمله کمبود منابع، تغییرات آب‌و‌هوایی و تغییرات جمعیت‌شناختی به رشد خود ادامه دهد.
در سال‌های اولیه، کمیته بیشتر زمان خود را صرف ارائه مشاوره به نایک می‌کرد. مانند عکس‌العمل نسبت به حوادث فردی، نقض جدی استانداردهای نیروی کار در زنجیره تامین یا مشکلات عمده موثر بر سلامت، ایمنی و محیط‌زیست. زمانی‌که مدیران شروع به توسعه سیستم‌های پیچیده‌تری برای نظارت بر رعایت قوانین توسط کارمندان کردند، کمیته به نظارت بر این سیستم‌ها پرداخت. هنگامی‌که مشخص شد برخی حوادث فردی که سیستم نظارتی تشخیص می‌دهد بخشی از یک الگوی بزرگ‌تر است، کار این کمیته دوباره آغاز شد.
برای مثال اجرای یک پروژه توسط مدیران شرکت در سال 2005 درباره مشکلات ناشی از اضافه‌کاری بیش از اندازه کارگران نشان داد که این مورد نه فقط در ناکارآمدی کارخانه تحت قرارداد ریشه دارد بلکه به تغییرات ناگهانی نایک در حجم مواد مورد نیاز خود که در پاسخ به نوسانات تقاضا انجام می‌گیرد نیز وابسته است. با این پروژه مدیریت و کمیته متوجه شدند که به محدودیت‌های آنچه سیستم‌های نظارتی می‌تواند انجام دهد رسیده‌اند. در این مورد نظارت بهتر مشکلات نیروی کار را حل نمی‌کند، آنچه لازم بود راه‌های ابتکاری و نوآورانه برای ایجاد فرآیندهای تولید ذاتا امن‌تر و پایدارتر بود. بنابراین امروزه اگرچه کمیته همچنان درگیر نظارت؛ حل مساله و در مواردی مهار بحران است، اما زمان قابل‌توجهی را صرف مشاوره به تلاش‌های نوآورانه نایک می‌کند. برای مثال در سال 2012 پیشنهاد سرمایه‌گذاری در سیستم نساجی
DyeCoo را مطرح کرد، روشی جدید برای فرآیند رنگرزی بی‌آب پلی‌استر با استفاده از CO2 بازیافت‌شده، در این روش علاوه‌بر اینکه 12 تا 18 گالن آب در هر نیم کیلو پارچه نسبت به روش سنتی رنگرزی صرفه‌جویی می‌شود، این فناوری جدید ورود آلاینده‌های شیمیایی به آب را نیز حذف می‌کند. به‌علاوه در این روش نیازی به گرم کردن آب نیست که موجب صرفه‌جویی در انرژی و کاهش زمان رنگرزی به نصف می‌شود و محصول باکیفیت‌تری نیز حاصل می‌شود. اما مشکل این فرآیند این است که به لحاظ هزینه قادر به رقابت با روش سنتی نیست. اما کمیته این پروپزال را تایید کرد و نایک بر آن سرمایه‌گذاری کرد و در اواخر 2013 یک تولیدکننده مورد قرارداد نایک در تایوان مرکزی برای استفاده از تکنولوژی DyeCoo افتتاح شد.
اگرچه امروز نیز انتظار می‌رود که کمیته به‌طور عمده بر نظارت بر شرایط کار در کارخانه‌های تحت قرارداد نایک متمرکز باشد و این مورد هنوز هم جزو موضوعات داغ در محیط‌های دانشگاهی به‌شمار می‌آید، اما آنها زمان قابل توجهی را به فرآیندهای نوآوری، توسعه محصول، مواد جدید و دیگر طرح‌های آینده‌نگر اختصاص می‌دهند و به‌عنوان یک تیم رهبری سطح بالا در تلاش برای یافتن نوآوری‌های تحول‌آفرین هستند که می‌تواند منجر به رشد پایدار و سودآوری شود.

  محرکی برای پاسخگویی و پایداری
یکی از وظایف اولیه این کمیته تازه تاسیس نظارت بر انتشار اولیه و عمومی گزارش مسوولیت‌پذیری سازمان بود، همچنین به ترویج مسوولیت‌پذیری و پاسخگویی از طریق طیف وسیعی از فعالیت‌ها می‌پرداخت. به این صورت که نیمه اول جلسات دوساعته کمیته به بررسی پیشرفت شرکت در جهت اهداف توسعه پایدار آن و همچنین بررسی عملکرد شرکت‌های تحت قرارداد که برخلاف استانداردهای سلامت، ایمنی، محیط‌زیست و سایر استانداردها ‌عمل می‌کردند، پرداخته می‌شد. بحث‌ها در این زمینه بر روندها در عملکرد تمرکز داشت نه بر حسابرسی از عملکردهای گذشته. (این کار جداگانه توسط کمیته حسابرسی انجام می‌گرفت.)
برای ارزیابی و پیگیری عملکرد، کمیته متکی به اطلاعات تولید شده توسط تیم‌مدیریت با استفاده از سیستم رتبه‌بندی کارخانه نایک بود که شامل روش‌های مختلف اندازه‌گیری کار و عملکرد زیست‌محیطی است، به‌علاوه اقدامات سنتی مانند ارزیابی کیفیت محصول، هزینه و تحویل. در هر جلسه کمیته به بررسی رتبه فعلی، تخمین روند در طول زمان و در همه مناطق می‌پردازد، مسائل مهم را تشخیص داده و فرصت‌های پیشرفت را شناسایی می‌کند.

منبعی برای تمام هیات‌مدیره
شاید مهم‌ترین عملکرد کمیته مسوولیت سازمانی در نایک نگهبانی از دیدگاه بلندمدت است، نوعی متعادل کننده برای نزدیک‌بینی که در نتیجه فشارهای ناشی از اهداف کوتاه‌مدت و جریان بی‌وقفه از مسائلی که نیازمند توجه فوری است ایجاد می‌شود. از میان طیف وسیعی از موضوعات که پیش روی کمیته قرار می‌گرفت، تعداد قابل توجهی مربوط به شرایط آینده بود یا گروه‌هایی که در زمان حال رابطه مستقیمی با شرکت ندارند اما اقدامات آنها می‌تواند تاثیر زیادی بر عملکرد و سلامت شرکت در آینده داشته‌باشد. این گروه شامل کارگران کارخانه در زنجیره تامین و میلیون‌ها شهروند عادی که تحت تاثیر فعالیت‌های نایک قرار می‌گرفتند بود. همچنین نسل آینده مدیران نایک که ممکن است در آینده با کمبود منابع حیاتی مواجه شوند.
بسیاری از شرکت‌ها می‌گویند چنین مسائلی برعهده هیات‌مدیره است، که گفتار درستی است. با این حال چند هیات‌مدیره را می‌شناسید که طرح این مسائل در دستور کار منظم آنها قرار داشته باشد؟ شواهد نشان می‌دهد که تعداد آنها بسیار اندک است. مروری بر نظرسنجی سالانه توسط انجمن ملی مدیران طی دهه اخیر نشان می‌دهد که مسائل مربوط به مسوولیت‌پذیری سازمانی در پایین‌ترین اولویت‌های هیات‌مدیره قرار می‌گیرد. مدیران نایک معتقدند که بحث‌های مربوط به مسائل نیروی کار در زنجیره تامین تنها بعد از تشکیل کمیته مسوولیت سازمانی در سطح هیات‌مدیره مطرح شد.

منبع: HBR (مترجم: نفیسه هاشم‌خانی)