چرا رتبه ایران در کسب‌و‌کار بهتر نمی‌شود؟

رتبه ایران در ارزیابی محیط قانونی و مقرراتی کسب‌و‌کار (Doing Business) دوباره کاهش یافت. اگر سال گذشته رتبه کلی کشور 144 در بین 185 کشور بود، امسال در بین 189 کشور 152 شده است، در سنجه فاصله از پیشرو (اقتصادی فرضی که نماینده بهترین عملکرد همه اقتصادهای مورد بررسی در مولفه‌های شاخص‌های ده‌گانه است) هم تغییری در وضعیت حاصل نشده و همچنان فاصله 46 واحدی از 100 در کارنامه ایران ثبت شده است. اطلاعات پایه این گزارش بازه زمانی تابستان 1391 تا بهار 1392 را در بر می‌گیرد. این ارزیابی اگر چه در ظاهر در چند عدد خلاصه می‌شود؛ اما در باطن به رویکرد و اولویت‌های یک نظام اقتصادی نسبت به «بخش خصوصی» می‌پردازد. برای ورود به بحث لازم است از منظر «رویکرد و اولویت‌ها» نگاهی مختصر به هر یک از نماگرهای شاخص داشت. رویکرد و اولویت‌ها در این نوشتار تنها به مقامات یا مدیران یک دستگاه مفروض محدود نیست و همه افراد ذی‌نفع و ذی‌نفوذ در فرآیند قانون‌گذاری، سیاست‌‌گذاری، تدوین مقررات، اجرا و نظارت در همه دستگاه‌ها و سازمان‌های حاکمیتی را دربرمی‌گیرد‌.

1- شروع کسب‌و‌کار:

چهار مولفه این نماگر به ارزیابی تعداد دفعات مراجعه یک متقاضی، مدت زمان، هزینه و حداقل سرمایه برای ثبت یک شرکت معمولی می‌پردازند. رتبه ایران در این نماگر از 42 در سال 1388 به 107 در سال 1392 کاهش یافته است. اگر رویکرد افراد و نهادهای موثر بر نهاد ثبت شرکت تسهیل فرآیندهای ثبت شرکت برای کارآفرینان است، آیا این عملکرد متناسب با این رویکرد خواهد بود؟ در صورتی که به دلایل مختلف از جمله عدم‌توانایی کافی در شناسایی اشخاص حقیقی و حقوقی و نبود ارتباط سیستمی دستگاه‌ها و نهادهای مختلف با یکدیگر از نهاد ثبت شرکت به عنوان گلوگاه استفاده می‌شود و تکالیف اداری متعدد به ویژه در حوزه استعلام‌ها بر عهده این سازمان نهاده می‌شود تابخشی از بار اداری سایر دستگاه‌ها را به دوش بکشد آیا می‌توان پذیرفت که حمایت از کارآفرینی و ورود قانونی کارآفرینان به عنوان اولین اولویت در نظر گرفته شده است تا زمانی که از نهاد ثبت شرکت، انتظاری فراتر از ثبت شرکت داشته باشیم نباید انتظار بهبود رتبه را داشت.

بهای عاطفی که کارآفرینان می‌پردازند

هیچ کس ادعا نمی‌کند که تاسیس یک شرکت کار ساده‌ای است. اما زمان آن رسیده است که درباره ابعاد بی‌رحمی این موضوع و بهای گزافی که بسیاری از موسسان شرکت‌ها آن را بدون سر و صدا می‌پردازند، صادق باشیم.

موردکاوی: بردلی اسمیت از همه لحاظ و بدون شک، دارای یک کسب‌و‌کار موفق است. او مدیرعامل موسسه مالی «رسکیو وان» در کالیفرنیا است که در زمینه ارائه خدمات مالی فعال بوده و در سال گذشته حدود 32 میلیون دلار فروش را ثبت کرده است. شرکت اسمیت طی سه سال گذشته، 1400 درصد رشد داشته و در رتبه‌بندی اسنک رتبه 310 از 500 شرکت برتر را احراز کرده است. با این اوصاف شاید هرگز به ذهنتان نرسد که شرکت اسمیت پنج سال قبل تا مرز نابودی مالی و فروپاشی روانی پیش رفت.

در سال 2008، اسمیت ساعت‌های زیادی را با جدیت کار می‌کرد و به مشتریان مضطربی که نگران رهایی از بدهی خود بودند، خدمات مشاوره ارائه می‌داد. اما به‌رغم ظاهر آرام اسمیت، او یک راز را پنهان می‌کرد: اینکه خود او نیز در شرایط مشابهی گرفتار بود. او نیز مانند مشتریانش هر روز بیش از پیش در بدهی‌های خود غرق می‌شد. شرکت او بسیار بدهکار بود. او می‌گوید: «من می‌دیدم که مشتریانم چقدر افسرده و آشفته هستند اما در پس ذهنم به خود فکر می‌کردم و با خود می‌گفتم بدهی من دوبرابر شما است».

او ساعت گران‌قیمتی را که با اولین حقوق خود به عنوان کارگزار بورس خریده بود فروخت و با اکراه و ناراحتی از پدرش که همواره به وی نصیحت می‌کرد که «پول علف خرس نیست» و «هرگز با خانواده خود وارد کسب‌و‌کار نشو» درخواست 10000 دلار قرض کرد که آن را با پنج درصد بهره پس از امضا کردن رسید و تعهد بازپرداخت دریافت کرد.

ایده‌های کوچک، کسب‌و‌کارهای پرسود

«ایده‌های احمقانه»، شورشی، لجام‌گسیخته، بنیان‌برانداز و هنجارشکن است. بسیاری از این «ایده‌ها»، شرکت‌ها را به ورطه نابودی کشانده‌اند و البته برخی از این شرکت‌ها را به اوج قلل رفیع کسب‌و‌کاری در سطح جهانی رسانده‌اند.

خوشبختانه «ایده‌های احمقانه» سال‌ها است، با اقبال وسیع مدیران روبه‌رو شده تا جایی که مثلا بیل گیتس در مایکروسافت برای دستیابی به این «ایده‌های احمقانه»، سازوکار فوق‌العاده منظمی چیده است. هر کارمند موظف است که ساعاتی از روز را به این ایده‌های احمقانه اختصاص دهد و در گزارشی مکتوب آن را ثبت و ضبط و انتقال دهد.

با وجود این، هنر مدیران عالی در آن است که بین این «ایده‌های احمقانه» بتوانند تمایز قائل شوند؛ زیرا با پذیرش این ایده‌ها باید سرمایه‌گذاری‌های وسیعی در شرکت به راه افتد که گاه زمان رسیدن به نتیجه نامعلوم است.

از دیگر سو، شرکت‌هایی که نتوانند این «ایده‌های احمقانه» را تولید کنند یا به راه اندازند، پس از چندی حتما از گردونه کسب‌و‌کار خارج می‌شوند، چون به رکود و رخوت می‌گرایند و در نتیجه قطعا مشتریان خود را از دست خواهند داد.

این مقاله نشان می‌دهد 11 ایده احمقانه به کسب‌و‌کارهای پرسود و درآمدزایی در جهان رسیده‌اند.

چرا آینده تصمیم‌گیری کسب‌وکار باید هم اتوماتیک باشد و هم مشارکتی؟

این جمله افسانه‌ای در اقتصاد که بشر موجودی منطقی است، در حال نقض شدن است.

حوزه در حال رشد اقتصاد رفتاری، آنچه را که ما در مورد روانشناسی تصمیم‌گیری بشر می‌دانیم، با همه نقص‌ها و جهت‌گیری‌هایش دربرمی‌گیرد و از آن برای ایجاد مدل‌های جدید فعالیت اقتصادی استفاده می‌کند.
اما افسوس که مدیریت کسب‌وکار روش دیگری را در پیش گرفته است. مدیریت کسب‌وکار، هنوز به شدت تحت‌تاثیر کتاب فردریک وینسلو تیلر در سال 1911 با عنوان «اصول علمی مدیریت» است که قصد داشت تحلیل تجربی را به‌کار بگیرد، اما در این کار از عقیده گمراه‌کننده‌ای که می‌گوید مدیران فعالانی منطقی هستند، پیروی کرده است.
هر فردی که کم‌ترین زمان را در کسب‌وکار صرف کرده باشد می‌داند که این فرضیه غلط است. تصمیم‌‌‌ها معمولا بر اساس احساسات و غرض‌ورزی اتخاذ می‌شوند و تحت‌تاثیر کلیه شیوه‌های جهت‌گیری شناختی هستند.
البته این به این معنی نیست که مدیران با دلیل و مدرک تصمیم‌گیری نمی‌کنند. باید گفت امروزه حجم انبوهی از اطلاعات، کسب‌وکارها را احاطه کرده است؛ اما این اطلاعات به ندرت به صورت قاعده‌مند، بدون غرض‌ورزی و به شیوه‌ای که راهنمایی خالصی به استراتژی کسب‌وکار ارائه کنند، تجزیه و تحلیل می‌شوند.
این باعث می‌شود تصمیم‌گیری در حوزه کسب‌وکار نامعتبر و بی‌فایده باشد و به همین دلیل است که نیگل راینر، معاون پژوهشی موسسه گارتنر می‌گوید که این حوزه تشنه اتوماسیون است.