مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها
در اواسط قرن بیستم، عنوان CSR (مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها)، توسط متفکرین و متخصصین مدیریت کسب و کار، مانند پیتر دراکر، در آمریکا مطرح شده و در بسیاری از محافل علمی، سیاسی و اقتصادی کشورهای پیشرفته و در حال توسعه، به دغدغه مهمی درمدیریت، بازاریابی و سرمایه گذاری، تبدیل شد. ظهور مسئولیت اجتماعی، عمدتا در پاسخ به تحولات و چالش هائی از قبیل جهانی‌سازی بوده است. امروزه مسئولیت اجتماعی بنگاهها نه تنها بخش مهمی از ادبیات و فرهنگ مدیریت را به خود اختصاص داده است، بلکه بحث های آکادمیک، مجامع حرفه ای، سازمان های غیر دولتی، مصرف کنندگان، کارکنان، تامین کنندگان، سهامداران و سرمایه گذاران شده است.
دلیل و ضرورت توجه به مسئولیت اجتماعی
اساسا" این دیدگاه که سازمان صرفا" باید در پی سودآوری باشد، هم اکنون درسطحی کلان و جهانی، دچار دگرگونی شده و شایسته آن است که سازمان‌ها علاوه بر توجه به حفظ منافع، سود آوری و بقای مادی، از دیگر ابعاد وجودی خود در عرصه جهانِ پیرامون، غافل نشده و تلاش کنند سهمی در حفظ، ارتقاء و سازندگی جامعه به مثابه جزئی از کلّ ِساختار اجتماعی داشته باشند. زیرا که این گونه می توان جهانی بهتر، زیباتر و زیبنده تر، آن چنان که زیستگاهی درخورِ ابنای بشر به عنوان اشرف مخلوقاتِ آفرینش باشد، فراهم آورد. در فرهنگ والای ایرانی - اسلامی مان هم به خوبی با این عبارت مأنوسیم که :
بنی آدم اعضای یکدیگرند که در آفرینش ز یک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار
هرم مسئولیت پذیری(هرم چهار لایه‌ی (CSR)
درسال 1991 دکتر کارل اصول 4گانه ای را تحت عنوان" هرم مسئولیت پذیری اجتماعی" معرفی کرد:
- مسئولیت انسانی: مشارکت داوطلبانه و بشردوستانه در طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های عام‌المنفعه به منظور التیام گوشه‌ای از آلام جامعه و ایفای نقشی مؤثر در حل مشکلات و معضلات اجتماعی
- مسئولیت اخلاقی: هر سازمان برای رسیدن به تعالی در مسیر اهداف، لازم است استانداردها و معیارهای بهنجار اخلاقی- انسانی را عمیقا" در تار و پود ارکان خود نهادینه سازد. هنجارهایی چون ادب، انصاف، احترام متقابل، پرهیز از افکار و اعمال ناشایست، غیبت و ... ، زیرا در غیر این صورت، انرژی هایی که باید صرف سازندگی و ارتقاء سازمان شود، هزینه‌ی حاشیه‌سازی‌ها و بی‌اخلاقی‌ها می‌گردد.
- مسئولیت قانونی و حقوقی: یک بنگاه اقتصادی در عین تمرکز بر سودآوری، ملزم به رعایت قوانین و مقررات وضع شده است. تأمین بهداشت و ایمنی کارکنان و مصرف کنندگان، پرهیز از بروز مصادیق تبعیض قومیتی، جنسیتی و توجه به مسائل زیست محیطی در تمامی فرایندهای تولید و ارائه خدمات از جمله موارد متعددی است که در این مقوله مطرح است.
- مسئولیت اقتصادی: برای یک بنگاه اقتصادی کسب سود و ارزش افزوده‌ی حاصل از تولید و خدمات، اصلی ترین هدف محسوب میشود. براین اساس، پاسخگوئی هرچه بهتر مسئولان و مدیران آن می تواند نقش به سزائی در ارتقاء کیفی سازمان، جلب مشارکت حداکثریِ درون سازمانی ، ارتقاء و حفظ اعتماد در سطح جامعه، افزایش بازدهی و نهایتا" رشد سود، داشته باشد.
علل حرکت سازمان‌ها به سوی مسئولیت اجتماعی
شرکت‌ها دریافته‌اند که برای بهره‌ور بودن، رقابت‌پذیر بودن و توانایی پاسخگویی به تغییرات سریع جهانی می‌بایست مسئولانه عمل کنند. جهانی‌شدن، مرزهای جغرافیایی ملی را کمرنگ کرده و فن‌آوری، فاصله‌ها و زمان و را از میان برداشته است. با این حجم وسیع از تغییرات محیطی، شرکت‌ها تمایل به افزایش توان خود برای مدیریت بر سود و ریسک داشته و از حسن شهرت و برند خود حمایت کنند. همچنین جهانی‌شدن، رقابت تنگاتنگی برای جذب و نگهداشت نیروی کار ماهر، سرمایه‌گذاران و مشتریان وفادار به همراه داشته است. چگونگی پاسخگویی شرکت به نیازهای کارکنان، بازار و مشتریان در گرو پایداری کسب‌وکار است.
اما به‌طور کلی عوامل زیر را می‌توان مهمترین پیشراننده‌های حرکت شرکت‌ها به سوی مسئولیت اجتماعی دانست:
- تمایل به جهانی شدن
- تلاش جهت شفاف سازی کلیه فعالیت‌ها
- تمایل کارکنان برای مشارکت در کسب و کار شرکت‌ها
- موانع سیاسی و قانونی
- تمایل مصرف کنندگان به استفاده از محصولات دوستدار محیط زیست
- فشار کارکنان برای افزایش مسئولیت‌پذیری شرکت‌ها
- فشار و افشاگری رسانه ها
- حقوق شهروندی
- افزایش شدید جمعیت کره زمین
نگرش سازمان‌ها در برخورد با موضوع مسئولیت اجتماعی
- انفعالی: انکار مسئولیت های اجتماعی، و اجرای برنامه ها در حد کمتر از آنچه که الزامی است.
- تدافعی: پذیرش مسئولیت های اجتماعی، اما با حالت خصمانه، و اجرای کمترین برنامه ها در حدی که الزامی است.
- سازگار: پذیرش مسئولیت های اجتماعی، و اجرای تمام برنامه هائی که الزامی است.
- آینده نگر: پیش بینی کننده مسئولیت های اجتماعی، و اجرای برنامه ها فراتر از آنچه که الزامی است.
بلوغ سازمان‌ها در برخورد با موضوع مسئولیت اجتماعی
- ابتدای راه : سازمان تمام قوانین و مقرراتی را که الزامی هستند رعایت می کند.
- میانه راه : گفتگو و ارتباط فعال با ذینفعان، برخی برنامه های مسئولیت اجتماعی به اجرا درآمده است.
پیشرو : انتظارات دینفعان، متوازن شده و اندازه گیری می شود، و برای تحقق آنها اقدام به عمل می آید. مسئولیت اجتماعی در بطن استراتژی، خط مشی ها و مدیریت روزمره سازمان در جهت تعالی پایدار جای گرفته است.
