مفهوم تجارت الکترونیک

در آخر دهه 1990، فناوری موجب ظهور پدیده ای به نام "تجارت الکترونیک " شد که باعث تحول در امر تجارت و خودکارسازی مبادلات کالا و خدمات گردید. تجارت الکترونیکی امروزه مفهوم وسیعی دارد که جنبه های مختلف تجارت و اقتصاد را در بر می گیرد. رشد و گسترش روزافزون فناوری اطلاعات، انقلابی در ابعاد مختلف زندگی انسان و عملکرد سازمان ایجاد کرده است. این فناوری، روش ها و نگرش ها را دگرگون ساخته و باعث ایجاد صنایع و مشاغل جدیدی شده است. تجارت الکترونیک ار نتایج عمده نفوذ و گسترش فناوری اطلاعات می باشد. این فناوری روش های اداره بنگاه ها را تغییر داده و از این رو موجب تبدیل بازارهای مرسوم به اشکال جدیدتری که به مهارت های جدیدی نیاز دارد، شده است. توربان (2004) تجارت الکترونیکی را "خرید و فروش کالا، خدمات و اطلاعات از طریق شبکه های رایانه ای نظیر اینترنت"، تعریف می کند. از طرفی "آنکتاد " تجارت الکترونیکی را شامل " انجام الکترونیکی فرآیندهای مشترک تجاری"، می داند.

در سند ایزو 15000، فرآیندهای مشترک تجاری شامل پنج طبقه کلی "طراحی، شناسایی و اطلاعات، مذاکره و توافق، اجرا و پس از اجرا" است. متدولوژی مدل سازی آنکتاد اجزای این فرآیند را تا 250 فرآیند جزیی تفکیک کرده است؛ به عنوان مثال، از فرآیندهای اجرا می توان به پرداخت پول، تحویل و حمل و نقل و از فرآیند های پس از اجرا می توان به تسویه، صدور صورت حساب، آموزش، خدمات پس از فروش و غیره اشاره نمود. اینترنت یعنی اینکه همه افراد در دنیا اطلاعاتی را روی رایانه خود ذخیره می کنند و از طریق خط تلفن به یکدیگر متصل می شوند و می توانند اطلاعات رایانه دیگران را (در حد مجاز) مشاهده کنند. بنابراین تجارت الکترونیکی به این معناست که شما کالاهای موردنظر خود را برای فروش به یک رایانه می دهید و دیگران می توانند این کالا را بدون مراجعه حضوری به مغازه شما، ببینند. گاهی اوقات شما تسهیلاتی را روی رایانه خود می گذارید که طرف مقابلتان می تواند با اعلام از طریق رایانه خود به رایانه بانک دستور دهد که مبلغی از حساب وی برداشت و به حساب شما واریز شود. شما نیز پس از مشاهده این درخواست، به انبار خود دستور می دهید که کالا را به مشتری تحویل دهد. در تعریفی دیگر (آنکتاد،2002)، انجام کارهایی مثل عقد قرارداد، مذاکره و چانه زنی، اخذ سفارش کالا، تحویل کالا و غیره در محیط های الکترونیکی نضیر اینترنت را تجارت الکترونیکی می نامند.

برای تجارت الکترونیک مزایا و ویژگی های زیادی ذکر شده است که در یک دسته بندی می توان  آن ها را به شرح ذیل بیان نمو د:

-         جهانی شدن تجارت

-         حذف محدودیت های زمانی و مکانی

-         کاهش قیمت منابع جهت خرید

-         افزایش درصد فروش

-         دسترسی آسان به اطلاعات لازم

-         کاهش چشمگیر هزینه های معاملاتی

-         کاهش هزینه های زمانی معاملات

مفهوم کسب و کار الکترونیکی (1)

واژه “کسب و کار الکترونیکی[1]” برای نخستین بار در سال 1997 توسط شرکت IBM مطرح گردید. کسب و کار الکترونیکی مفهوم عام تر از تجارت الکترونیکی را در بر می گیرد. تجارت الکترونیکی بیشتر تکیه بر ارتباط بیرونی بنگاه با فرد دارد، در حالی که کسب و کار الکترونیکی علاوه بر ارتباطات بیرونی به راهکار دورن سازمان نیز اشاره دارد و شامل تجارت الکترونیکی هوشمندسازی تجاری[2] و مدیریت ارتباط با مشتری[3]  می شود.

در لانگمن[4]  کسب و کار الکترونیکی را شامل سازمانی که کالایی را می فروشد یا خدماتی را ارائه می دهد، می داند. این فرهنگ لغت در تعریفی دیگر از این واژه، آن را به معنای حرفه، وظیفه یا کار معمول یک فرد، معرفی می کند. بنابراین کسب و کار عبارت است از هرگونه فعالیت تجاری که با هدف کسب سود، به عنوان شغل عمومی، حرفه، کار یا نقش یک فرد در جامعه صورت می گیرد. از طرفی بنا به تعریف آکسفورد[5] از کسب و کار، می توان نتیجه گرفت که کسب و کار علاوه بر فعالیت های بازرگانی و مبادله می تواند سایر فعالیت های یک سازمان تجاری را نیز شامل شود. از جمله این بخش ها می توان به مدیریت ارتباط با مشتری[6] و مدیریت زنجیره عرضه[7] اشاره کرد.(توربان،2004)

از تعاریف کسب و کار الکترونیکی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

-         کسب و کار الکترونیکی حوزه وسیع تری از تجارت الکترونیکی است که شامل خدمات مشتری(مدیریت ارتباط با مشتری) و فرآیندهای بین شرکای تجاری(مدیریت زنجیره تامین) نیز می شود. کسب و کار الکترونیکی  اغلب به جای تجارت الکترونیکی و بالعکس به کار می رود.(توربان،2004)

-         تبدیل و تحول فرآیندهای کلیدی کسب و کار از طریق استفاده از فناوری اینترنت(آی بی ام،2000[8])

-         یکپارچگی و انعطاف پذیری بیش از پیش طرح ها، فرآیندها، تجهیزات و سیستم های تجاری که در راستای برآورده سازی نیاز های در حال تغییر مشتریان صورت می گیرد. (کاکاکوتا،2001)

-         کسب و کار الکترونیکی تنها به تجارت الکترونیکی محدود نیست؛ یعنی، تمامی فعالیت های یک شرکت را الکترونیکی می کند؛ به طور خلاصه کسب و کار الکترونیکی تلفیق سیستم ها، فرآیندها، زنجیره های تامین و کل بازار با استفاده از اصول و فناوری های مرتبط با استفاده از ابزار اینترنت است.

ادبیات مربوط به مدل کسب و کار الکترونیکی مزایای بسیاری دارد، اما نسبتاً عاری از نظریه است و بنابراین دچار کمبود غنا (عمق) و انسجام در چارچوب های کسب و کار الکترونیکی و ایجاد ارزش است. یکی از متونی که نمی توان آن را متهم به فقدان پایه نظری دانست، نظریه آمیت و زوت (2001) در مورد چگونگی ایجاد ارزش توسط کسب و کارهای الکترونیکی است. درک محرک های در پشت ایجاد ارزش در کسب و کار الکترونیکی نیازمند استفاده از بازه ای از نظریه های مختلف و یکپارچه سازی آنها در چارچوب ایجاد ارزش است، که از جمله این نظریه ها تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش (پورتر،1985)، نوآوری شومپیترینی (شومپیتر،1934)، دیدگاه منبع- محور (بارنی،1991)، نظریه شبکه های استراتژیک (برت،1992) و صرفه جویی های هزینه داد و ستد (ویلیامسون،1975) می باشند. این منظرها، که از نظر نویسندگان، همگی برای درک کل عمق و وسعتی که کسب و کار الکترونیکی می تواند ارزش را ایجاد کنند ضروری هستند، به طور تجربی آزمایش شدند که جاصل آن یک مدل ارزش و کسب و کار الکترونیکی براساس چهار متغیر زیر می باشد: کارایی، تازگی، مکمل ها و قفل کردن در بازار(اجازه ورود ندادن به کسب و کار جدید) (آمیت وزوت،2001) (شکل 1).

---

[1] e_business

[2]  Business Intelligence  (BI)

[3] Customer Relationship Management (CRM)

[4] Longman

[5] Oxford

[6] Customer Relationship Management (CRM)

[7] Supply Chain Management (SCM)

[8] IBM,2000