سیر تکاملی مفهوم مدل کسب و کار

مفهوم مدل کسب و کار در طی سال های طولانی مسیر تکاملی خود را طی نموده است. هرچند که هریک از محققان به طور انفرادی و جدا از یکدیگر در این زمینه فعالیت نموده اند، ولی ما در کار آن ها شاهد یک مسیر پیشرفت تدریجی می باشیم. در یک تحقیق جامع از ادبیات مدل های کسب و کار 5 فاز مختلف را می توان مشاهده نمود:

 

1- فاز یک : این فاز مصادف با زمانی است که اهمیت واژه مدل کسب و کار شروع به بروز نمود و تعدادی از صاحب نظران به ارائه تعاریف و طبقه بندی مدل های کسب و کار نمودند.[1]

2- فاز دو: در این فاز، صاحب نظران با اضافه نمودن عناصر مدل کسب و کار به تعاریف ارائه شده، به تکمیل این تعاریف پرداختند.[2]

3- فاز سوم: در این فاز، توضیحات دقیق و جامعی از عناصر مدل کسب و کار ارائه گردید.[3]

4- فاز چهارم: در این فاز، صاحب نظران شروع به مدل کردن اجزاء به صورت مفهومی نمودند. این کار منجر به ارائه فرا مدل های کسب و کار به شکل مدل های مرجع و هستی شناسی ها (آنتولوژی ها) گردید.[4]

5- فاز پنجم: در این فاز مدل های مرجع برای برنامه های سیستم اطلاعاتی و مدیریتی مورد استفاده قرار گرفت. (استروالدر،2004)

          سلسله مراتب مفهومی مدل کسب و کار

بسیاری از سردرگمی ها و ابهامات در خصوص مدل های کسب و کار از این حقیقت ناشی   می شود که صاحب نظران مختلف، از سطوح مختلفی به تعریف این واژه پرداخته اند و لذا بدون داشتن درک مشترک از این واژه، تعاریف مختلفی را ارائه نموده اند.[5] از این دیدگاه صاحب نظران این حوزه را می توان به سه گروه زیر تقسیم نمود:

1- صاحب نظرانی که مدل کسب و کار را به عنوان مفهوم انتزاعی کلی درنظر می گیرند که می تواند همه کسب و کارهای جهان واقعی را تشریح نماید.

2- صاحب نظرانی که به تشریح انواع انتزاعی مختلف از مدل کسب و کار می پردازند که هر یک به تشریح یک مجموعه از کسب و کارها با ویژگی های مشترک می پردازند.

 3- صاحب نظرانی که به ارائه جنبه ها یا مفاهیم مدل کسب و کار جهان واقعی می پردازند.

هر یک از این سه گروه، در شدت مدل سازی، درجه سادگی تعریف، لیست نمودن عناصر یک مجموعه مرتبط، و عناصر قطعی و متصور با هم اختلاف دارند.

در ادبیات کسب و کار، تعاریف ارائه شده توسط این صاحب نظران را می توان در سه سطح مختلف دسته بندی کرد. این سه سطح عبارتند از:

1- سطح معرفی اجزاء یک مدل کسب و کار (مانند مدل مزایده[6])

2- سطح معرفی انواع مدل کسب و کار (مانند مدل فروش مستقیم به مشتری[7])

3- سطح معرفی نمونه ای واقعی از یک مدل کسب و کار(مانند مدل دل[8] یا مدل دلفی)

با این وجود هیچ یک از این سه گروه، کامل و جامع نمی باشند و به منظور نیل به یک دیدگاه جامع هر سه گروه، باید مورد بررسی قرار گیرند و نتایج حاصل از آن ها با رویکردی جامع به هم مرتبط شوند.(استروالدر،2004)

---

[1]   [Timmers 1998; Rappa 2001]

[2]  [Chesbrough and Rosenbloom 2000; Linder and Cantrell 2000; Petrovic, Kittl al. 2001; Megretta 2002]

[3]  [Hammel 2000; Weill and Vitale 2001; Afuah and Tucci 2003]

[4]  Reference models and ontologies [Gordijin 2002; Osterwalder 2004]

[5]  Linder and Cantrell 2000

[6]  Auction model

[7]  Direct – to – customer model

[8]  E. g. the Dell model

کارآفرینی از دیدگاه دانشمندان مدیریت

گرچه از اوایل دهۀ 1970 برخی محققین به تشریح کارآفرینی در درون سازمانها پرداختند اما تا اوایل دهه ی 1980 این موضوع به طور جدی مورد توجه محققین قرار نگرفت. اندیشمندان مدیریت ضمن انتخاب رویکرد فرآ یندی،به تشریح مدیریت کارآفرینی و ا یجاد جوّ و محیط کارآفرینانه در سازمان های موجود پرداختند که در ادامه به بررسی نظریات برخی از مهمترین آنها پرداخته می شود.

به نظر"ساویر"[1] (1958) کارآفرینی را می توان دردامنه ی  وسیعی از وظایف مشاهده نمود؛ ا ین وظایف می تواند شامل نوآوری محض تا کارهای معمولی باشد و کارآفرینی را نه تنها به طور مستقل و فردی بلکه در تمام سازمانهایی که در آنها تصمیم گیری های متهورانه اتخاذ می گردد و بر ترکیب و تخصیص منابع در شرایط بی ثبات تأثیر می گذارد، می توان یافت (بروکهاوس[2]،1982 ص 40).

"هاربینسون" و "مایرز"[3]( 1959) کار آفرین را در داخل سازمان، به عنوان اساس مدیریت تشخیص داده اند و معتقد بودند که کارآفرین کسی است که نمی توان او را از سازمانش جدا کرد، زیرا وی با آن در آمیخته است. وظیفه او این است که شرایطی را فراهم آورد که تحت آن، دیگر عناصر مدیریت بتوانند ضمن انجام وظایفی که در سازمان تعیین شده ، به اهداف شخصی خود نیز دست یابند(گاسه،[4]1985، ص 56).

"لیبنشتاین " [5]( 1968) کسی را کارآفرین می داندکه با اجتناب از بی کفایتی هایی که دیگران (یا سازمان) دارند، به کامیابی دست می یابد. ویژگی عمده دیدگاه وی آن است که تأکید می ورزد در دنیای واقعیات، کامیابی استثناء است و شکست قاعده می باشد.

از نظر وی کارآفرین، کسی است که یکی از فعالیت های ذیل را انجام دهد

1) بازار ها را یکپارچه و مرتبط سازد.

2)خلاء ها و شکاف های بازار را پرنما ید.

3) با صرف وقت، خود را درگیر تغییرات ساختاری و سازمانی نما ید.

 4)کلیه عوامل را برای تولید و بازاریابی یک محصول مهیّا نما ید.

"کالینزا و "مور" (1970) کارآفرین را شخصی می دانند که نمی تواند اختیار را قبول کند و درصدد فرار از زیر بار آن است. به علاوه آنها بین کارآفرین نوآور و کارآفرین اداری ، فرق قائل شدند. از نظر آنها،کارآفرین نوآور کسی است که کسب و کاری را آغاز می کند و کارآفرین اداری کسی است که از نردبان سلسله مراتب سازمان بالا می رود.

"آلبرومارتین"[6] ( 1971) با مطالعه آثار دیگران، نتایج ذیل را در خصوص کارآفرین، جمع بندی نمود:

1)فردی که صاحب یک مؤسسه است و یا دستورات مربوط به کار را صادر می کند، ضرورتاًً کارآفرین نمی باشد.

2)فردی که مخاطره سرمایه ی خود را بر عهد. می گیرد ضرورتاً یک کارآفرین نیست، بلکه فقط یک سرمایه گذار است. اما فردی که شهرت، حیثیت و آبرو یا بخشی از یک سازمان بزرگ را درنتیجه ی نوآوری خود که از طریق آن شناخته شده است، به خطر بیندازد، بعضی از پیش شرط های کارآفرینی را دارا می باشد.

3)یک فرد خلاق در معنای هنری یا ادبی ضرورتاً کارآفرین نمی باشد. کار آفرین از طریق فکر های خلاق اقدام به نوآوری نمی کند، بلکه از طریق شناختن ارزش فکرها و بهره گیری از آنها چیزهای نو را خلق می کند.

"لایلز"[7] (1974) مخاطره کارآفرینانه را برحسب مخاطره مالی، شخصی ، فرصت های شغلی از دست رفته و مخاطره مربوط به روابط خانوادگی و سلامت فکری تعریف می کند.

"آلبرت شاپیرو" (1975)[8] پیشنهاد نموده که تمرکز بر فردکارآفرین باید بیش از تمرکز بر (حادثه کارآفرینی) باشد. در این زمینه او بیان می دارد که (حادثه کارآفرینی) در برگیرنده موارد زیر است:

_ ابتکار و خلاقیت (بصورت فردی یا گروهی)

_ سازماندهی یا سازماندهی مجدد ساز وکارهای اقتصادی- اجتماعی برای تغییر شرایط و قرار دادن منابع در فرآیندهای عملی

_ مدیریت اجرائی: مدیریت اجرائی سازمان توسط کسانی که از ابتکار استقبال می نما یند.

 _ پزیرش مخاطره شکست

_ استقلال نسبی: سهیم بودن در موفقیت یا شکست سازمان.

"کی یرلوف"[9] ( 1979) سه وظیفۀ اساسی را برای همه ی کارآفرینان موفق، تعیین کرده است. این وظایف عبارتند از:

1. نوآوری (کارآفرین باید فرصت های تجاری ناشی از تغییرات در تقاضا و فناوری جدید را شناسایی کند)،
2. سرمایه گذاری ( توانائی و تمایل به یافتن و فراهم کردن سرمایۀ مخاطره آمیز برای یک شرکت) و
3.  مدیریت (هنگامی که شرکت تأسیس شده است).

"بروکهاوس"(1980) سه سطح مخاطره را شناسایی می کند: مخاطره کلی کارآفرینی ، احتمال شکست و پیامدهای آشکار شکست. وی معتقد است که کارآفرین این سه مخاطره را می پزیرد.

"پیترسون"[10]( 1980) معتقد است که کارآفرینی یک فرآیند است و به تنهایی نمی تواند در شخص متجلی شود، بلکه تجلی آن باید با فرصت ها و تقاضا ها نیز همراه باشد.

"وسپر"[11](1981)کارآفرینی را فرآیند معرق رقبای مستقل کوچک و بزرگ به شرکتهای فعلی می داند و کار آفرین را فردی معرفی می کند که رقابت را بالا می برد و شرکتهای موجود را به مبارزه می طلبد. او به دنبال شکاف های بازار و نیازهای ارضاء نشده در بازار، انتقال فناوری، ارائه ایده های جدید و اجرای آنها می باشد. او سرمایه گذاری را ترغیب و مشاغل جدید را ا یجاد می کند.

"لایوسی"(1982) کارآفرین را چنین تعریف می کند: "کسی که فرصت بازار را درک می کند و سرمایۀ لازم برای بهره برداری را یکپارچه می نماد"

"سکستون" و دیگران [12] (1982)کارآفرینی را یک مفهوم عملی [13]می دانندکه ماهیتاً دارای ریشۀ تاریخی است و نمی توان آن را در نظریه خرده نئوکلاسیک یا ایستای شرکت جای دارد."لیپر"[14]( 1985) مشاهده نمود که کارآفرینان، مخاطره را به منظور سازماندهی منابع می پذیرند، به خصوص مخاطره هایی که منجربه ایجاد ارزش و سود می گردند.

"استیونسون" و دیگران[15] ( 1985) معتقد بودندکه کارآفرینان، رفتاری فرصت گرایانه دارند و تحت تأثیر انگیزه سرمایه گذاری منابع نیستند. برعکس، مدیران  تنها مایلند تا سرمایه گذاری نمایند و سپس بر آن منابع مدیریت کنند. وی که در خصوص کارآفرینی در شرکتها مطالعات بیاری نموده ، معتقد است که شرکتها قادرند جایگاه کارآفرینی را در فرهنگ خود تقویت یا تضعیف نمایند. او برای ریشه های روانی کارآفرینی اهمیت بیاری قائل نیست و معتقد است که کارآفرینی یک پدیده موقعیتی است. به نظر وی سازمانهای کارآفرین دارای ویژگی های پویا همچون تشویق افراد، خلاقیت[16]، انعطاف پذیری ، و تمایل به مخاطره پذیری می باشند.

از نظر "استیونسون" و "گامپرت"[17] (1985) کارآفرینی، فرآیند ایجاد ارزش از راه تشکیل مجموعه ی منحصر به فردی از منابع، به منظور بهره گیری از فرصت ها می باشد. از آنجا که کارآفرین هیچگاه بر تمامی منابع لازم تسلط ندا رد، دنبال کردن فرصت، مستلزم "پرکردن شکاف منابع" خواهد بود. این فرآیند نیز به نوبۀ خود مستلزم یک رشته انتخاب هایی است که می بایست به نحوی اتخاذ گردد تا هم به لحاظ درونی با بازار همخوانی داشته و هم به لحاظ برونی با آن متناسب باشد.

"پیتردراکرا " (1985) معتقد است که کارآفرین کسی است که فعالیت اقتصادی کوچک و جدیدی را با سرمایه خود شروع می نما ید.

به طورکلی وجه اشتراک تمامی تعریف های ارایه شده از سوی "دراکر" را می توان درموارد زیرجمع بندی کرد:

_کارآفرینان در واقع ارزش ها را تغییر می دهند و ماهیت آنها را دچار تحول می نمایند.

_کارآفرینان یک ویژگی مشترک دارند و آن اینکه مخاطره پذیرند.

_کارآفرینان برای فعالیت خود به سرمایه نیاز دارند، اما هیچگاه سرمایه گذا، نیستند. آنها مخاطره می پذیرند، البته مخاطره ای که لازمۀ هر فعالیت اقتصادی است.

_کسا نی که بتوانند به درستی تصمیم گیری نما پند، می توانند کارآفرین باشند و مانند کارآفرینان رفتار نمایند.

_کارآفرین تغییر را مقوله ای به هنجار و سالم می انگارد. او همواره به دنبال تغییر است و به آن پاسخ می دهد و فرصتها را شناسایی می کند.

_کارآفرینی همانا بکاربردن مفاهیم و فنون مدیریتی، استاندارد سازی محصول ، بکارگیری ابزار ها و فرآ یندهای طراحی و بنا نهادن کار بر پایه آموزش و تحلیل کار انجام شده است.

_کارآفرینی یک رفتار است و نه یک صفت خاص در شخصیت افراد.

 _کارآفرینی بر پایه نظریه اقتصاد و جامعه، استوار است.

"اِدی" و"اُلم" [18]( 1985) معتقدندکه کار آفرین فردی است که مایل و قادر به مخاطره پذیری است و در عین حال ابزار تولیدی و اعتباری را درهم می آمیزد تا به سود یا اهداف دیگری همچون قدرت و احترام اجتماعی دست یا بد.

"پینکات"[19]( 1985) معتقد است که کارآفرینان سازمانی،[20] افرادی هستند که مسئولیت نوآوری از نوعی را در سازمان به عهده می گیرند. کارآفرین سازمانی می تواند یک فرد خلاق یا نوآور باشد، اما او فرد آرمان گرایی است که چگونگی تبدیل یک فکر به واقعیتی سودآور را متصوّر می سازد. کارآفرینی سازمانی کلید اصلی رقابت در شرکتهای بزرگی می باشد که خود را به شکل چتر تغییر می دهند. چتری که در زیر آن،چندین بخش کارآفرینانه کوچک در قالبی آزاد با یکدیگر در تعامل می باشند.

بنا برنظر "ویلیام بائومول"[21] (1986) فعالیت کارآفرینانه بر دو نوع می باشد: یکی ابداعی و دیگری تقلیدی.کارآفرینان ابداعی محصولات، فنون تولیدی و شیوه های جدیدی را ارائه می کنند. کارآفرینان تقلیدی، از سوی دیگر،کارهای کارآفرینان ابداعی را مشابه سازی و تکرار می نمایند.

"پالمر"(1987)کارآفرینان را افرادی مبتکر و متکی به نفس می داند. وی عقیده دارد ثروت تنها از طریق مجریان [22] در جایی که هیچکس انتظار آنرا ندارد، ایجاد می شود. این تولیدکنندگان تنها به خود متکی هستند و قطعاً تعداد بسیاری از آنها شکست می خورند،هنگامی که اینگونه ارزش آفرینان شکست می خورنده حداقل مفتخرند به اینکه با غرور و شکوه، شکست خورده اند؛ چرا که همردیف افرادی نیستند که بدون توجه به عملکرد هفتگی خود، حقوق دریافت می کنند. آنها همواره جایگاه ویژه خود را دارند و این ارزش آفرینان ، همان کارآفرینان می باشند.

"مک میلان" و "لو" [23]( 1988) معتقدندکه کارآفرینی یعنی ایجاد شرکتهای جدید.

 "تراپ مان" و "مورنینگ استار" [24]( 1989) درکتاب "نظام های کارآفرینانه دردهۀ 1990[25] می آورند: "کارآفرین یعنی ترکیب متفکر با مجری، کارآفرین فردی است که فرصت ارائه یک محصول، خدمات، روش و سیاست

 جدید یا راه تفکری جدید برای یک مشکل قدیمی را می یابد. کارآفرین فردی است که می خوامد تأ ثیر

اندیشه، محصول یا خدمات خود را بر نظام مشاهده کند".

"بولی"[26]( 1989) علاوه بر عدم قطعیت یا به عبارتی دیگر توانایی تحمل ابهام که برای موفقیت در اقدام به تأسیس شرکتهای نوپا [27]ضروری می باشد ویژگیهای دیگری همچون خلاقیت، تطبیق پذیری،دانش فنی، بینش و توانایی رهبری ، مهارتهای مدیریتی و سا زمانی، توانایی

تصمیم گیری سریع و تمایل به تصمیم گیری ذهنی و سابقه فرهنگی و آموزشی را نیز از جمله پیش شرط های موفقیت کار آفرین می داند (آمیت و دیگران ، 993 ا، ص ،814).

"جفری تیمونز"[28](1990) در خصوص کارآفرینی می نویسد: "کارآفرینی خلق و ایجاد بینشی ارزشمند از هیچ است. کارآفرینی فرآ یند ایجاد و دستیابی به فرصتها و دنبال نمودن آنها بدون توجه به منابعی است که در حال حاضر موجود است.کارآفرینی شامل، خلق و توزیع ارزش و منافع بین افراد،گروهها، سازمانها و جامعه می باشد.کارآفرینی به معنای " یک شبه پولدار شدن" نیست و از سوی دیگر ایجاد ارزش در دراز مدت و جریان نقدینگی مستقر نیز نمی باشد.

"ااساساً کارآفرینی یک فعالیت خلاق برای بدست آوردن ارزش از طریق ایجاد یک شرکت یا سازمان می باشد. کارآفرینی مشاهده، تحلیل و توصیف نیست.کارآفرینی به بینشی همراه با تعهد، همدلی، و انگیزش نیاز دارد تا

 این بینش به دیگر ذینفعان همچون شرکاء، مصرف کنندگان، عرضه کنندگان ،کارکنان و بانکها منتقل شود. البته تمایل به پذیرش مخاطره های حساب شده (شخصی و مالی) نیز لازم است.کارآفرینی یعنی تشکیل تیمی از افراد با مهارت ها و استعداد های مکمّل ، ومشاهده فرصتها درشرایطی که د یگران تنها هرج ومرج، تناقض، تضاد و ابهام را متوجه می شوند و همچنین مستلزم یافتن ،دستیابی وکنترل منابع برای دنبال نمودن فرصت، می باشد. کارآفرین تلاش دارد تا از طریق شناسایی و پیگیری فرصت ها بدون در نظر گرفتن منابع تحت اختیار خود به ارزش آفرینی بپردازد".

"ماینر"[29](1990) نیز به رابطۀکارآفرین و مدیر اشاره دارد و می گوید: "رفتار کارآفرینی با تأسیس سازمان یا شرکت پایان می یابد و کارآفرین طی مرا حل رشد ،بلوغ و افول شرکت، نقش های دیگری را می پذیرد و یا اینکه کنترل سرمایه را به مدیریت حرفه ای می سپارد. این مسأله رشد بیشتر را تضمین می کند، ضمن آنکه کار آفرین می تواند به تأسیس سازمان های جدید بپردازد. وی معتقد است که کنترل کارآفرین بر شرکت، با سطح انگیزه کاری رابطه دارد. برای رشد بیشتر،شرکت به رهبری جدید همراه با انگیزه کاری بالاتر نیاز دارد چرا که اکثرکارآفرینان در اندیشه رشد شرکت نیستند.

"آمیت" و دیگران[30]( 1993) سوق دادن منابع به سوی ظرفیتهایی که ایجاد ثروت می نمایند را در بطن مفهوم کارآفرینی می دانند. بنابراین کارآفرینی فرآ یند کسب سود از ترکیب جدید، منحصر به فرد و ارزشمند منابع در محیطی همراه با ابهام و عدم قطعیت می باشد.کارآفرینان، افرادی هستندکه نوآوری می کنند، فرصتهای تجاری را شناسای و خلق و ترکیبات جدیدی از منابع را ارائه می نما یند تا در محیط عدم قطعیت از ا ین نوآوری ها سود کسب کنند.

از نظر "فِرای"[31]( 1993) کارآفرین فردی است که در وهلۀ اول مسئول جمع آوری منابع لازم برای یک فعالیت است. بنابراین کارآفرین فردی است که منابع لازم برای ایجاد و رشد یک شرکت نوپا را جمع آوری می نماید و توجه اصلی وی بر توسعۀ محصولات و خدمات جدید است، یعنی فردی که یک فعالیت مخاطره آمیز را آغاز می نماید و از طریق ابزارهای نوآوری آن را بهبود می دهد.

کارآفرینی به معنای آغاز یا رشد یک شرکت نوپا از طریق مد یریت نوآورانه و مد یریت مخاطره پذیراست. باید توجه داشت که کارآفرینی یک فرآیند است تا نتیجه.کارآفرینی چیزی نیست که کسی آن را شکل دهد، بلکه فعالیتی است که یک فرد آن را انجام می دهد.کارآفرینی شامل تحلیل فرصتها، آغازورشد یک سرمایه گذاری مخاطره آمیز، تأمین مالی واحتمالاًکسب موفقیت و سود آوری حاصل از آن می باشد.

"ویلیام بای گریو"[32] (1994)معتقد است که کار آفرین کسی است که یک فرصت را درس یابد و برای پی گیری آن فرصت، یک سازمان را راه اندازی می کند و فرآ یند کارآفرینی تمام وظایف، فعالیتها، و عملیاتی راکه با درک فرصت وایجاد یک سازمان به منظور پی گیری آن فرصت ها ارتباط می یابد، در بر می گیرد.

"دیوید مک کران "، و "اریک فلانیگان"[33](1996 ) کارآفرینان را افرادی نوآور، با فکری متمرکز، و به دنبال کسب توفیق و مایل به استفاده از میانبرها می دانندکه کمتر مطابق کتاب کار می کنند و در نظام اقتصادی، شرکتها یی نوآور، سودآور و با رشدی سریع را ایجاد می نما یند.

---

[1] - J. E. Sawyer

[2] - R. Brockhaus

[3] - F. Harbinson & A. Myers

[4] - Y. Gasse

[5] - H. Leibenstein

[6] - Albro Martin

[7] - P. R. Liles

[8]- Albert Shapero

[9] - H. Kierluff

[10] - R. Peterson

[11]- H. Livesay

[12] D. Sexton et aI

[13] - Pragmatic

[14] - A. Lipper

[15] - H. Stevenson et al.

[16] - Imagination

[17] - D. Gumpert

[18] - G. Eddy & K. Olm

[19] - Gifford Pinchot

[20] - Intrapreneurs

[21] - William Baumol

[22] - doers

[23] - I. Mcmillan & M. Low

[24] - J. Tropman & G.Morningstar

[25] - Entrepreneurial systems in 90s

[26] - Bewley

[27] - Venture

[28] - Jeffry Timmons

[29] - J. B. Miner

[30] - Rafael Amit et al

[31] - Fred Fry

[32] - William Bygrave

[33] - D. Mckeran & E. F1annigan

 

 

کارآفرینی از دیدگاه اقتصاددانان

کارآفرین و کارآفرینی اولین بار مورد توجه اقتصاددانان قرارگرفت و تمامی مکاتب اقتصادی از قرن شانزدهم میلادی تاکنون به نحوی کارآفرینی را در نظریه های اقتصادی خود تشریح نموده اند. در ادامه، بر اساس سیر تاریخی، تعاریف کارآفرینی و کارآفرین از دیدگاه اقتصاددانان بررسی می گردد.

در او ایل قرن هجدهم "برنارد دو بلیدور" [1] اقتصاد دان فرانسوی تعریف فراگیرتری را ارائه نمود که عبارت بود از خریداری نیروی کار و مواد اولیه به بهایی نامعین و به فروش رساندن محصولات به بهایی طبق قرارداد.

"ریچارد کانتیلون"[2] در حدود سال 1730 بین زمین داران، دستمزد بگیران و کارآفرینان، تمایز قائل شد. او به سه عنصر اصلی در خصوص فعالیت کارآفرینان اشاره نمود، اول آنکه آنها در یک محیط همراه با عدم قطعیت فعالیت می کنند، دوم آنکه آنها در صورت نداشتن توانایی زیاد برای فعالیت اقتصادی، با فساد و تباهی خاصی مواجه می شوند و سوم اینکه آنها سرمایه اولیه را خودشان فراهم می آورند (رامبال[3]، 1989 ص،17) وی در تعریف کارآفرین می آورد: "فردی است که ابزار تولید [4]را به منظور ادغام آنها برای تولید محصولاتی قابل عرضه به بازار، ارائه می کند"(پالمر[5]1987، ص 37 ). کارآفرین در هنگام خرید از قیمت نهایی محصولات، اطلاع ندارد، از این رو "کانتیلون " عناصر "هدایتگری"[6] و "حدس وگمان "[7] را در تعریف کاربردی خود وارد می نماید. وی در اثر خود تحت عنوان (مقاله ای در باب ماهیت عمومی تجارت[8]) در سال 1755 کارآفرین را به مثابه ی واژه ای فنی مورد توجه قرار می دهد. از دیدگاه وی جوهره کارکرد کارآفرین همانا تحمل عدم قطعیت می باشد؛ او هر کس راکه با بهایی نامعین دست به خرید و فروش بزند،کارآفرین می داند(کو چران ،1968،ص 87).

"آدام اسمیت"[9]  1775 با آنکه تأثیر "کانتیلون" بر تفکر وی آشکار است، نقش کارآفرین را در صحنه فعالیت فراگیر اقتصادی بسیار جزیی می دانست. وی معتقد بود که کارآفرین سرمایه فراهم می نما ید، اما مرکز نقش پیشرو و هدایتگرانه ندارد. وی نیز همچون د یگر اقتصاددانان کلاسیک، با کارآفرین همچون یک انسان برخورد نمی کرد، بلکه به آن موجودیتی غیرانسانی می بخشید( پالمر،1987، ص88 ).

اقتصاددانان اواخر سده هجدهم از قبیل"فرانسواکنه" [10] و "نیکلاس بودو" [11]زمین را یگانه سرچشمه ی  ثروت می دانستند،و کشاورزان را کارآفرین می خواندند. از آنجا که در اندیشه ی فیزیوکراتها، تنها زمین سرچشمه ی تولیدات تلقی می شد، کارآفرین نیز از جایگاه خاصی برخوردار بود. "بودو" در حوزه کشاورزی تمامی ویژگی های اساسی را در خصوص کارآفرینان معتبر می دانست و متعاقباًدر اثر خود تحت عنوان "پیش درآمدی بر فلسفه ی اقتصادی"[12] به تعریف نقش کارآفرینان پرداخت. در همین ایام "تورگوت"[13] در اثر خود با عنوان "تفکراتی پیرامون تشکیل و توزیع ثروت" [14] در بخش تولیدی از کارآفرین به عنوان کسی یاد کرد که سرمایه خود را در معرض مخاطره قرار می دهد.

"جان با تیست سی" [15] اشراف زاده و صنعتگر فرانسوی در سال (1803) در اثر خود تحت عنوان "پرسش و پاسخ در اقتصاد سیاسی" [16] درباره کار آفرین می نویسد: "کارآفرین عاملی است که تمامی ابزار تولید را ترکیب می کند و مسئولیت ارزش تولیدات، بازیافت کل سرمایه ای را که بکار می گیرد، ارزش دستمزد ها، بهره و اجاره ای که می پردازد و همچنین سود حامل را بر عهده می گیرد". کار آفرین مورد نظر وی عموماً و نه لزوماً سرمایه را بطور فردی فراهم می کند و یا قرض می گیرد. وی برای کامیاب شدن باید از واسطه گری [17]، پشتکار، و دانش پیرامون جهان وکسب وکار برخوردار بوده و باید از هنر مدیریت نیز بهره مند باشد (کوچران،1968). از دیدگاه "سی" کارآفرین سازمان دهنده بنگاه اقتصادی می باشد و در عملکرد تولید و توزیع آن نقش محوری دارد. در واقع وی تنها بر اهمیت کارآفرین در کسب و کار تأکید دارد و کارآفرین را در ارتباط با نوآوری یا ایجاد سرمایه مورد بحث قرار نمی دهد (پالمر،1987،ص88) البته "سی" در تعریف کارآفرینی همچون دیگراقتصاددانان کلاسیک،کارآفرین را مانند سایر عوامل تولید می داند و هویتی غیرانسانی برای او قائل می شود. برخلاف فرانسویان که تعاریف نسبتاً منسجم وگسترده ای را از کارآفرینان ارایه می نمودند، انگلیسی ها سه اصطلاح متفاوت را در خصوص کارآفرین به کار می گرفتند که عبارت بودند از: "ماجراجو" [18]،"متعهد" [19] و "کارفرما"[20].بازرگانان مخاطره جو در سده ی  شانزدهم همان کسانی بودند که فرانسویان ایشان را کارآفرین می دانستند. در سده ی هفدهم فرانسویان لفظ کارآفرین را در مورد پیمانکاران دولت نیز بکار می بردندکه در زبان انگلیسی به ایشان "متعهد" می گفتند و تقریباً در اواخر این سدۀ اصطلاح "کارفرما" و "صاحب طرح" نیز مورد استفاده قرار می گرفت (کوچران، 1968، ص88) این واژه در سال 1848توسط" استیوارت میل" [21] به "کارآفرین " (Entrepreneur) در زبان انگلیسی ترجمه شد. اوکارکرد و عمل کار آفرین را شامل هدایت، نظارت،کنترل و مخاطره پذیری می دانست و عامل متمایز کننده ی مدیر و کارآفرین را مخاطره پذیری معرفی می کرد. (بروکهاوس و هورویتز [22]،1986،ص27) دراواخردهه ی  1870 "افرانسیس واکر" [23] وجه تمایز سرمایه دار و کارآفرین را مورد تأکید قرار داد و کارآفرینان را مهندسان پیشرفت صنعتی و عوامل اصلی تولید خواند.

درسال 1882 "فردریک هاولی" [24]مخاطره پزیری را صفت بارز کارآفرینان دانست، اما آنها را همچون زمین، و سرمایه در زمره عوامل تولید تلقی می نمود. در اواخر سده ی  19،"جان کامونز"[25] به گونه ای غیراصولی سود حاصل از مخاطره پذیری را از انوع دیگر سودها،متمایز نمود. طبق نظر"کامونز" یکی از انوع سود از توانایی کارآفرین و مخاطره پذیری او ناشی می شود و برحسب تغییر وضعیت اقتصادی ، این سود، متغیر و ناپایدار است.

"جان بیتس کلارک " [26]نخستین فردی بود که میان سود کارآفرینانه و مازاد بر بهره (و اجاره) و کاربرد موفقیت آمیز پیشرفت های فناوری،بازرگانی یا تشکیلاتی در فرآیند اقتصادی، ارتباط برقرار ساخته است. جدایی مالکیت بنگاه و مدیریت، سبب شد تا مطالعه ی کارآفرین به گونه ای متمایز از نقش صاحب سرمایه و مالک صورت گیرد. در اوایل سده ی بیستم "آرتور استون دوینگ"[27] مؤسس یا توسعه دهنده [28]را فردی می دانست که فکرها را به کسب و کاری سودآور تبدیل می نمود. وی ویژگی ها یی همچون قدرت تحلیل، ابتکار و واسطه گری را برای مؤسس قائل بود و معتقد بود که هیچ کسب وکاری بدون مؤسس ایجاد نمی شود (کاسون[29]،1982 ،ص 47. )

"آلفرد مارشال"[30] (1891) دراثرخود تحت عنوان "اصول علم اقتصاد"[31]تغییر وضعیت راکه ویژگی ذاتی کسب وکارهای بزرگ و دارای مدیریت مستقل تلقی می شده درک کرده بود. وی معتقد بود آن صفات عمومی که ویژگی دست اندرکاران کسب وکارهای جدید است، باعث گسترش ابعاد کسب وکار می شود.

"فرانک نا یت " [32](1921)درکتاب خود تحت عنوان"مخاطره، عدم قطعیت و سود"[33] کارآفرین را به عنوان عنصر اصلی هر نظام معرفی نمود. وی عدم قطعیت را عاملی جدا نشدنی درتصمیم گیری می دانست و معتقد بود که درهر کسب و کار، موقعیت منحصر به فردی حاکم است و تناوب نسبی رویدادهای پیشین را نمی توان در ارزیابی نتایج احتمالی آینده بکار برد. طبق نظر وی مخاطره های قابل اندازه گیری را می توان از طریق بازارهای بیمه تعدیل نمود، اما این مسأله درخصوص عدم قطعیت صدق نمی کند. کسانی که در شرایط عدم قطعیت شدید به اتخاذ تصمیم می پردازند باید پیامدهای کامل آن تصمیمات را نیز به طور شخصی بپذیرند. چنین افرادی کار آفرین، یعنی صاحب کسب و کار می باشند، نه مدیران حقوق بگیری که در خصوص مسائل جاری و روزمره، تصمیم گیری می کنند (پالمر، 1987، ص 45).  

"ژوزف شومپیتر"[34] (1934) همراه با پذیرفتن کرسی استادی در دانشگاه هاروارد و ترجمه ی "نظریه توسعه اقتصادی" [35] وی به زبان انگلیسی درهمان سال و در دوران روکود بزرگ اقتصادی، سبب شد تا نظر او در خصوص نقش محوری کارآفرینان در ایجاد سود، از دیدگاهی تازه مورد توجه قرار گیرد. بر طبق نظر"شومپیتر" هم بهره و هم سود ناشی از تغییرات، در محیطی ایستا وجود نخواهد داشت. تحوّل نیز به نوبه ی خود حاصل کار نوآوران کسب و کار یا کارآفرینان خواهد بود.

از آنجا که احتمال می رود یک تغییر، موجب تغییرات دیگر شود، لذا نوآوری ها علاوه بر گرایش به سوی یکدیگر، افزایش یافته و رشد زیادی را از لحاظ سود و فعالیت ایجاد می نمایند (کوچران، 1968، ص 90).

برطبق نظر"شومپیتر" کارآفرین نیروی محرکه ی اصلی در توسعه اقتصادی است و نقش وی عبارتست از نوآوری یا "ایجاد ترکیب های تازه ازمواد(کاسون، 1982). وی نقش مدیران و افرادی که کسب وکارایجاد می نمایند را ازمفهوم کارآفرین جدا نمود. ازدیدگاه وی هر کدام ازفعالیت های زیرکارآفرینی است:

• ارایه کالایی جدید،
• ارایه روشی جدید در فرآیند تولید،
• گشایش بازاری تازه ،
• یافتن منابع جدید و
• ایجاد هرگونه تشکیلات جدید در صنعت.

کارآفرین در این میان باید صاحبان سرمایه را در خصوص مطلوبیت نوآوری خویش متقاعد سازد (پالمر، 1987، ص 48).

درخصوص تشکیل انوع انحصارات صنعتی"شومپیتر"نظرات روشنی دارد. وی می نویسد:

"کارآفرین در چنین ساختارهایی صرفاً نوآور نیست بلکه کسی است که در خصوص تخصیص  منابع جهت بهره برداری از یک اخترع، تصمیم می گیرد. وی عهده دار مخاطره هم نیست، چرا که تحمل مخاطره بر عهده    سرمایه داری است که منابع مالی را به کار آفرین وام می دهد"(شومپیتر،1934 ،ص 40).

بنابراین می توان ملاحظه نمود که کارآفرین مورد نظرشومپیتر، اساساً دارای نقش مدیریتی یا تصمیم گیری است(کاسون ،1982، ص 45 ). درنها یت اینکه وی معتقد بود مخاطره، عاملی است که هم مدیران و هم کارآفرینان آن را تجربه می نمایند. بنابرا ین، مشخصه کارآفرین را نوآوری می دانست و کار یک کار آفرین را "تخریب خلاق " [36] تعریف می کرد. او درکتاب "نظریه اقتصاد پویا"[37] اشاره می کند که تعادل پویا از طریق نوآوری وکارآفرینی ایجاد می گردد و این دو، مشخصۀ یک اقتصاد سالم هستند (دراکر[38]،1985،ص17).کارآفرینی طبق مدل توسعۀ اقتصادی"شومپیت" تخریب خلاق است که به عنوان یک نیروی برانگیزنده در توسعۀ اقتصادی جامعه لازم و ضروری است(کوراتکو و هاجتس[39] 1989، ص 18).

همانطور که اشاره شد از دیدگاه "شومپیتر"، نوآوری ملاک کارآفرینی است. وی می گوید: "ویژگی تعیین کننده ، همانا انجام کارهای نو یا ابداع روش نو در انجام کارهای جاری است". روش نو عبارتست از" تخریب خلاق"نسبت به وضعیتی که خود لااقل سه ویژگی اساسی دارد: نخست اینکه عملاً نمی توان آنرا بر اساس احتمالات آینده درک نمود، دوم ا ینکه تخریب خلاق، مسیر رویداد های آتی و نتایج دراز مدت آنها را شکل می دهد و آخر اینکه تخریب خلاق با موارد ذیل ارتباط دارد:

الف _کیفیت عوامل انسانی موجود در جامعه

ب . قابلیت های موجود در زمینه خاصی از کسب و کار

 ج _ تصمیمات ، اقدامات و الگوی رفتار فردی

ازاین جهت مطالعه " تخریب خلاق" در کسب و کار با مطالعه کارآفرینی مترادف می گردد. از این رو "شومپیتر" مدیر را تنها هنگامی کارآفرین می داندکه تخریب خلاق یا نوآورانه از خود بروز می دهد (کوچران، 1968، ص90)

"هایک"[40](1937) بر نقش کارآفرین در تحصیل و بکار بردن اطلاعات تأکید می ورزد. هوشیاری کار آفرین نسبت به فرصتهای سودآور و آمادگی او برای بهره گیری از آنها از طریق عملیاتی ،از نوع ارزان خریدن از جایی و گران فروختن در جای دیگر، کارآفرینی را در فرآیند بازار به عنصر اصلی بدل می سازد. او کارآفرین را کسی می داند که نسبت به تغییرات، واکنش نشان می دهد. او بر بداعت فعالیت کارآفرین تأکید نمی نماید و معتقد است که تصمیم صحیح همواره تصمیم بر نوآوری نیست و همچنین نوآوری های ناپخته، ممکن است از لحاظ بازرگانی فجایعی را ببارآورد. از نظر وی کار آفرین در سیستم اقتصادی همچون قدرتی است که بازار را در رسیدن به تعادل یاری می نماید و جریان فرآیندهای بازار را بهبود می بخشد (کاسون ، 982 ا ، ص 45 )

"آرتورکول" [41] (1946) کارآفرینی را با فعالیت های عمومی و مستمر مدیران یکسان می دانست وآن را فعالیت هدفمند (شامل یک رشته تصمیمات منسجم) فرد یاگروهی از افراد برای ایجاد، حفظ یا توسعۀ واحد خود،برای کسب و کار و به قصد تولید یا توزیع کالا و خدمات اقتصادی می دانست. نوآوری تنها زمانی در دنیای کسب وکار موفقیت آمیز خواهد بود که نهاد ارائه کننده آن به نحوی کار آمد اداره شود(کو چران ، 1968، ص 90).

وی درکتاب "جایگاه شرکت های اقتصادی در جامعه"[42]می نویسد: "کارآفرینی پلی است بین جامعه به عنوان یک کل به ویژه جنبه های غیر اقتصادی جامعه و مؤسسات انتفاعی تأسیس شده برای تمتّع از مزیّت های اقتصادی و ارضای آرزو های اقتصادی"کورا تکو و هاجتس ،1989 ص 20).

"کلارنس دانهوف" [43](1949)معتقد بود که ذهن کار آفرین متوجه تغییر فرمول است و زمان کمی را صرف اجرای یک فرمول خاص می کند. وی عمل کار آفرین را به سه بخش تقسیم می کند:

تحصیل اطلاعات مرتبط، ارزیابی از لحاظ سودآوری و درآخر راه اندازی و عملیات. از نظر وی تصمیم گیری نقش بنیادی در عملکردکارآفرین دارد (پالمر، 1987 ،ص 48).

"کرزنر" [44](1979) معتقد است که کارآفرینان در اغلب مواقع مالک منابع هم خواهند بود. وی همچنین معتقد بود که مردم اغلب از فرصت هایی که پیش روی آنهاست، غافل می باشند و از سوی دیگر از روشن شدن این فرصت هاکه تا دیروز نبست به آن بی توجه بوده اند، خوشحال می شوند. به نظر وی مشکل اصلی اقتصاد هر جامعه ای نشأت گرفته از عدم درک فرصت ها است. بنابر این اطلاعات بیشتری در مورد ترکیب و ترتیب عوامل لازم است تا بتوان این فرصت ها را درک کرد. به عبارتی دیگر کارآفرینی یعنی آگاهی از فرصتهای سودآور وکشف نشده.

"شولتز"[45] (1980) معتقد است که کارآفرینی توانایی مقابله با عدم تعادل می باشد، نه توانایی مقابله با عدم قطعیت.

"هبرت" و"لینک " [46](1982 ) دوازد، خصوصیت کارآفرین را درسطح اعتقادی، شناسایی کرده اند:

1.  مخاطره را با عدم قطعیت ارتباط می دهد.
2.  عرضه کننده سرمایه مالی است.
3.  مبتکر است.
4. تصمیم گیرنده است.
5. رهبر صنعتی است.
6. مدیر یا رئیس است.
7. سازمان دهنده یا هماهنگ کننده منابع اقتصادی می باشد.
8. مالک شرکت تجاری است.
9. بکار گیرنده عوامل تولیدی است.
10. پیمانکار است.
11. حاکم است.
12. فردی است که منابع را جهت مقاصد مختلف بکار می گیرد.

این دو محقق ، ریسک، عدم قطعیت ، نوآوری و درک تغییر را در تمام تعاریف ، ثابت یافتند و کارآفرین را متخصص در پذیرش مسئولیت برای اتخاذ تصمیماتی می دانند که بر محل، شکل و کاربرد کالاها و منابع مؤسسات تأثیر می گذارد. ازنظر "کاسون "(1982) کارآفرین فردی است که تخصص وی تصمیم گیری عقلایی و منطقی درخصوص ایجاد هماهنگی در منابع کمیاب می باشد. وی می کوشد تا با ارایه مفهوم "واسطه گری" عنصری مشترک را در میان کارآفرینان تشخیص دهد. کارآفرین به عنوان شخصی تعریف می شود که در تخصیص منابع کمیاب بر اساس تصمیمات مبتنی بر قدرت تشخیص فردی، تخصص دارد. کارآفرین معتقد است که وجود کلیه اطلاعات برای اتخاذ یک تصمیم برای او، ضروری است و او راهی را برمی گزیندکه دیگران برنمی گزینند و همواره فکر می کندکه درست می گوید و دیگران در اشتباه می باشند.

"روبرت رونشتات" [47](1985) معتقد است که کارآفرینی فرآیند پویای ایجاد ثروت بیشتر است. این ثروت را افرادی ایجاد می کنندکه مخاطره بزرگ را برحسب سرمایه، زمان و تعهد شغلی درقبال تعیین ارزش کالا یا خدمات می پذیرند.کالاها یا خدمات بخودی خود ممکن است جدید یا بی نظیرباشند یا نباشند، اما کارآفرین با تأمین کردن و تخصیص دادن مهارت ها و منابع ضروری باید به طریقی این ارزش را درکالاها یا خدمات ایجاد کند.

"ویلکن"[48](1992) کارآفرینی را یک متغیر میانجی می داند و از ویژگی تسریع کنندگی،برای تشریح کارآفرینی در توسعه اقتصادی استفاده می کند. وی معتقد است که؛کارآفرینی به عنوان یک تسریع کننده، جرقه ی  رشد و توسعه ی  اقتصادی را فراهم می آورد. او چهار دسته از عوامل را برای ظهور کارآفرینی مهم می شمارد:

1. _ عوامل اقتصادی: مزیتهای بازار، و فراهم بودن سرمایه
2. _عوامل غیراقتصادی:مقبولیت کارآفرینی(فرهنگی)، تحّرکات اجتماعی،امنیت، وعواملی همچون طبقه اجتماعی، قدرت وکنترل
3. -عوامل روانشناختی: نیاز به توفیق، انگیزه ها،و مخاطره پذیری
4. _ ترکیب عوامل تولید: به منظور ایجاد تغییر در تولید محصولات و خدمات(مارتین و سام)[49]، 1992، ص 89).

"کرچهوف" [50] (1994)کارآفرینان را افرادی می داندکه شرکت های جدیدی راکه سبب ایجاد و رونق شغل های  جدید می شوند، شکل می دهند. بنابرا ین کارآفرینان به وضوح مدیران مالکی مستند که به منظور بهره برداری از نوآوری ها، شرکت های جدید و مستقلی را راه اندازی می کنند. آنها فعالیت خود را با دارایی شخصی خیلی کم و با آرزوی بدست آوردن ثروت هنگفت برای خودشان آغاز می کنند.

 

---

[1] Bernard F.Belidor

[2] R.Cantillon

[3] . D.rumball

[4] Means of Production

[5] - M. Palmer

[6]- Direction

[7] Speculation

[8] Essai sur la nature du commerce en general (1755)

[9]. Adam Smith

[10] . Francois Qvensay

[11] Nicolas Baudeau.

[12] . - Premiere introduction a la philosophie economique

[13]. A. R. J. Turgot

[14] . Reflexions sur la formation et al distribution desrichnesses

[15] . Jean Baptiste Say

[16] . Catechism of Political Economy

[17] - Arbitrage

[18] - Adventurer

[19] - Undertaker

[20] - Projector

[21] J.s.Mill

[22] - R. Brockhaus & P. Horwitz

[23] - Francis A.Walker

[24]- Frederick B. Hawley

[25] John R.Commonz

[26] John Bates Clark

[27] - A. S. Dewing

[28] - Promoter

[29] - M. Casson

[30]Alfred Marshall

[31]- Principles of Economics

[32] - Frank H. Knight

[33] - Risk, Uncertainty and Profits

 [34] - Joseph Schumpeter

[35] - The Theory of Economic Development

 [36] - Creative Destruction

[37] - Theory of Dynamic Economics

[38] - P. Drucker

[39] - D. Kuratko & R. Hogetts

[40] - F. A. Hayek

[41] A. Cole

[42] - Business Enterprise in its Social Setting

[43]- Clarence H. Danhof

[44] . Kirzner

[45] Theodore Schultz

[46] - R. Hebert & A. Link

[47]- Robert Ronstadt

[48] - P. Wilken

[49]R. Martin & W. Sum

[50] - B. Kirchhoff

مفهوم واژه کارآفرینی

واژه "کارآفرینی" ازکلمه ی فرانسوی Entreprendre"" به معنای "متعهد شدن[1]" نشأت گرفته است. بنابر تعریف واژه نامه دانشگاهی "وبستر[2]"، کارآفرین کسی است که متعهد می شود مخاطره های یک فعالیت اقتصادی را سازماندهی ، اداره و تقبل کند.

واژه کارآفرینی دیر زمانی پیش از آنکه مفهوم کلی کارآفرینی به زبان امروزی پدید آید، در زبان فرانسه ابداع شد. در اوایل سده ی شانزدهم میلادی کسانی را که در امر هدایت مأموریت های نظامی بودند، کارآفرین می خواندند. از آن پش درباره ی دیگر انواع مخاطرات[3] نیز همین واژه با محدودیت هایی مورد استفاده قرار می گرفت. از حدود سال 1700میلادی به بعد، فرانسویان درباره پیمانکاران دولت که دست اندر کار ساخت جاده، پل، بندر و تأسیسات بودند، به کرات لفظ کارآفرین را بکار برده اند(کوچران[4]،1968،ص87).

---

[1]  Undertake

[2]  Webster sNew Collegiate Dictionary

[3]  Risks

[4]  T.Cohran