تعریف دقیق از جرات و ابرازوجود همیشه آسان نیست چون مرز باریکی بین جسارت و پرخاشگری وجود دارد. شاید این دو تعریف تشخیص این دو واژه را آسان تر کند:
مبنای جسارت تعادل است: وقتی نیازی واقعی و برحق وجود داشته باشد، فرد از خود جسارت نشان می‌دهد و درخواست خود را بازگو می‌کند، اما این به این معنا نیست که لزوما آنچه مطالبه می‌کند، دریافت خواهد کرد.
مبنای پرخاشگری برنده شدن است: فرد در وضعیت پرخاشگری بدون در نظر گرفتن شرایط و ملاحظات و در نظر گرفتن حقوق دیگران، بیشترین منافع را برای خود می‌خواهد و به هر قیمتی آن را به دست می‌آورد.
موردکاوی: رییسی که عصر روز قبل از تعطیلات حجم زیادی کار به کارمند خود ارجاع می‌کند، ابراز وجود کرده است؟ یا کارمندی که به رییس خود می‌گوید انجام این کارها را به بعد از تعطیلات موکول می‌کند، ابراز وجود کرده است؟!
رییس رفتاری پرخاشگرانه از خود نشان داده است؛ او بدون در نظر گرفتن نیاز و احساس کارمند خود در زمانی نامناسب، حجم نامعقولی کار ارجاع داده است. از سوی دیگر کارمند، با به رسمیت شناختن درخواست رییس خود و با موکول کردن کار به بعداز تعطیلات، از خود رفتاری جسارت‌آمیز نشان می‌دهد.
ابراز جسارت به ساخت اعتماد به نفس و بهبود روابط شما در محیط کار و جنبه‌های دیگر زندگی کمک می‌کند. به طور عمومی مردم جسور چنین ویژگی‌هایی دارند:
• نگاه «برنده-برنده» دارند- به سرعت زمینه‌های مشترکی بین خود و طرف مقابل پیدا می‌کنند.
• در حل مسائل بهتر عمل می‌کنند- احساس می‌کنند توان حل هر مساله‌ای با بهترین روش ممکن را دارند.
• استرس کمتری دارند- قدرت فردی خود را می‌شناسند و هرگز زمانی که کارها طبق برنامه پیش نمی‌رود احساس تهدید و قربانی شدن نمی‌کنند.
• عملگرا هستند- اهل عمل هستند چون به خوبی می‌دانند باید چه کاری انجام دهند. جسارت در رفتار، انصاف و همدلی به همراه می‌آورد و قدرتی که از آن استفاده می‌کنید ناشی از اعتماد به نفس است و نه تهدید و زورگویی. وقتی با اطرافیان با احترام و انصاف رفتار می‌کنید می‌توانید انتظار رفتاری مشابه از آنها داشته باشید. با چنین رفتاری مورد علاقه واحترام اطرافیان خواهید بود و نقش مدیری را ایفا می‌کنید که همه دوست دارند با شما کار کنند.
توسعه جسارت
حقوق خود را بشناسید؛ درک کنید که حقوق، افکار، احساسات، نیازها و خواسته‌های شما به اندازه دیگران مهم است. باور داشته باشید که مستحق احترام هستید و عذرخواهی کردن برای هرچیزی را متوقف کنید. نیازها و خواسته‌های خود را شناسایی و برای آن درخواست کنید- برای اینکه نیازهای شما توسط دیگران کشف شود، صبر نکنید. (چون در این‌صورت ممکن است لازم باشد همیشه در انتظار باشید!) درک کنید که برای استفاده از تمام ظرفیت‌های خود، نیازهای شما باید مرتفع شود. راهی پیدا کنید تا بدون قربانی کردن نیازهای دیگران، نیازها و خواسته شما برطرف شود.
اذعان کنید که هرکس مسوول رفتار خود است؛ با افرادی که از پذیرش مسوولیت رفتار طفره می‌روند قاطعانه رفتار کنید و در عین حال خشم و عصبانیت خود را نیز کنترل کنید. تا زمانی که نیازهای دیگران را نقض نمی‌کنید، حق با شما است و کاری که انجام می‌دهید درست است. افکار و احساسات منفی خود را با روشی سالم و مثبت بیان کنید-به خود اجازه عصبانی شدن بدهید، اما همیشه احترام را حفظ کنید. آنچه در ذهن تان می‌گذرد اظهار کنید، اما به گونه‌ای که از احساسات اشخاص دیگر محافظت شود.
احساسات خود را کنترل کنید و با کسانی که می‌خواهند حقوق شما را زیر پا بگذارند، مقابله کنید. پذیرش انتقادات و پیشنهادات مثبت را داشته باشید- زمانی که اشتباهی می‌کنید آن‌را بپذیرید و برای رفع آن کمک بخواهید. بازخوردهای مثبت و سازنده را بپذیرید در مواجهه با آن خشمگین و عصبی نشوید. یاد بگیرید در مواقعی که لازم است «نه» بگویید- این موضوع پایه جسارت است!
محدودیت‌های خود را بشناسید و بدانید نمی‌توانید هرکاری را برای هرشخصی انجام دهید. سعی کنید راه حل «برنده-برنده» را جایگزین آن کنید.
تکنیک‌های ارتباطی جسارت و ابراز وجود
با درک چگونگی رفتار جسارت آمیز، به سرعت می‌توانید خود را با شرایط انطباق و رفتار جسورانه‌ای از خود نشان دهید.
از واژه«من» استفاده کنید؛ از عباراتی چون «من می‌خواهم»، «من نیازدارم» و «من احساس می‌کنم»، استفاده کنید.
همدلانه تاکید کنید؛ ابتدا نشان دهید وضعیت طرف مقابل را درک می‌کنید و بعد درخواست خود را بیان کنید.
جسارت خود را افزایش دهید؛ زمانی این کار را انجام دهید که تلاش اولیه برای درخواست و رفع نیازهای شما موفق نبوده است. در این روش با گذشت زمان، درخواست خود را از فردی که نظر شما را تامین نکرده مطالبه می‌کنید. به یاد داشته باشید لزوما نتیجه به نفع شما نخواهد بود. برای مثال می‌توانید به همکاری که به‌طور مرتب با تاخیر در محل حاضر می‌شود بگویید «این سومین باری است که در مورد تاخیر صبحگاهی صحبت می‌کنم، اگر این تاخیر یک بار دیگر در طول این ماه تکرار شود، من ضوابط انضباطی را در مورد شما اعمال می‌کنم».
زمان بیشتری بخواهید؛ در صورتی که نیاز به زمان بیشتری دارید صادقانه آن را مطرح کنید و زمان بیشتری بخواهید.
با وجود اینکه جسارت قابل یادگیری و توسعه است، اما یک‌شبه در کسی ایجاد نمی‌شود و بهتر است از همین امروز استفاده از آن را آغاز کنید تا ببینید چگونه بر کارآیی و بهره‌وری، نحوه کار با افراد، حل مسائل و رسیدن به بهترین راه حل تاثیر می‌گذارد.
* سید محمد اعظمی‌نژاد (منبع: Mindtools) عضو هیات رییسه کمیته تخصصی توسعه- انجمن مدیریت منابع انسانی ایران
